 |
 |
Love.az |  |
 |
İqtisadi millətçilik (ing. Economic nationalism) — bir ölkənin iqtisadi maraqlarını qorumağa və gücləndirməyə yönəlmiş siyasət və yanaşma.[1] Bu konsepsiya, adətən, daxili istehsalın təşviq edilməsini, xarici təsirlərin məhdudlaşdırılmasını və milli iqtisadiyyatın müstəqilliyinin təmin edilməsini nəzərdə tutur.[2] İqtisadi millətçilik tez-tez proteksionizm siyasəti ilə əlaqələndirilir, çünki bu yanaşma gömrük rüsumlarının artırılması, xarici malların idxalına məhdudiyyətlər qoyulması və yerli istehsalçıların subsidiyalarla dəstəklənməsi kimi tədbirləri əhatə edir.[3]
İqtisadi millətçiliyin kökləri dövlətlərin iqtisadi maraqlarını qorumaq üçün ticarət və istehsal siyasətlərinə üstünlük verdiyi erkən dövrlərə dayanır.[4] Bu yanaşma xüsusilə merkantilizm dövründə (XVI-XVIII əsrlər) diqqət çəkmişdir. Merkantilizm milli sərvətin qorunması və artırılması məqsədilə xarici ticarət balansının müsbət olması üçün ixracın təşviqi və idxalın məhdudlaşdırılmasını əsas götürürdü.[5] Avropa dövlətləri bu dövrdə daxili istehsalı qorumaq üçün proteksionist siyasətlər tətbiq edərək öz koloniyalarının resurslarını idarə etməyə çalışırdılar.
XIX əsrdə iqtisadi millətçilik, xüsusilə Alman filosofu Fridrix Listin fikirləri ilə nəzərəçarpacaq dərəcədə inkişaf etdi. List, sərbəst ticarət əvəzinə, dövlətin iqtisadi inkişafda fəal rol oynamasını müdafiə edirdi.[6] Onun nəzəriyyəsinə görə, yeni inkişaf edən iqtisadiyyatlar güclü xarici rəqabətdən qorunmalı və sənayelərini inkişaf etdirmək üçün proteksionist tədbirlər görməlidir. Bu yanaşma sənaye inqilabı dövründə bir çox ölkədə, xüsusilə ABŞ və Almaniyada, milli iqtisadiyyatların qurulmasında əsas rol oynadı.[7][8]
XX əsrdə iqtisadi millətçilik yeni formalarda ortaya çıxdı.[9][10] 1930-cu illərdə Böyük Depressiya zamanı bir çox ölkə idxalı məhdudlaşdıran proteksionist siyasətlər tətbiq edərək milli iqtisadiyyatlarını qorumağa çalışdı.[11] İkinci Dünya Müharibəsindən sonra isə qloballaşma və sərbəst ticarət siyasətlərinin yayılmasına baxmayaraq, iqtisadi millətçilik müxtəlif formalarda davam etdi. XXI əsrdə bu yanaşma Brexit, ABŞ-Çin ticarət müharibəsi və digər proteksionist siyasətlər fonunda yenidən aktuallıq qazanıb. Bu, qloballaşmanın gətirdiyi çağırışlara qarşı bir reaksiyanı əks etdirir və dövlətlərin milli iqtisadi maraqları qorumağa davam etdiyini göstərir.[12]
İqtisadi millətçiliyin fəlsəfi əsaslarını izləmək çətindir, çünki bu ideologiya uzun tarixi ərzində müxtəlif qruplar üçün unikal cazibəyə malik olmuşdur.[13] Onun ümumi olaraq dörd əsas dayağı siyasi, mədəni, iqtisadi və sosial köklərindən irəli gəlir. Bu dörd dayağın detallarında bir millətin statusundan asılı olaraq fərqliliklər olsa da,[14] ümumiyyətlə bir millətin statusu və iqtisadi sabitliyi digər məsələlərə üstünlük təşkil edir. XIX əsrin sonları və XX əsrin əvvəllərində bu, proteksionizmə (müdafiəçi iqtisadi siyasət), hökumətin artan roluna və hətta müstəmləkəçiliyə vurğu demək idi,[15] çünki müstəmləkə edilmiş bir ölkənin mədəniyyətini və inanclarını dəyişdirmək vasitəsi kimi istifadə olunurdu.[16]
İqtisadi millətçilik milli iqtisadiyyatın inkişafına və daxili bazarların qorunmasına kömək edə bilər.[17] Bu yanaşma iş yerlərinin yaradılmasını, daxili istehsalın genişlənməsini və iqtisadi müstəqilliyin gücləndirilməsini təşviq edir. Lakin bunun mənfi təsirləri də var. Xarici investisiyaların azalması, istehlakçılar üçün qiymətlərin artması və beynəlxalq ticarət əlaqələrinin zəifləməsi iqtisadi millətçilik siyasətinin mənfi nəticələrindən biridir. Bu yanaşma, xüsusən də qloballaşan dünyada, beynəlxalq rəqabət qabiliyyətinə mane ola bilər.[18][19]
Son illərdə iqtisadi millətçilik bir çox ölkədə yenidən aktuallaşıb.[20] ABŞ-da "Amerikanı Yenidən Böyük Edək" şüarı ilə Donald Tramp administrasiyasının proteksionist siyasətləri və Çin ilə ticarət müharibəsi buna misal ola bilər. Avropada isə Brexit iqtisadi millətçiliyin başqa bir nümunəsi kimi qiymətləndirilir.[21] Bütün bu hadisələr göstərir ki, qloballaşmaya baxmayaraq, bir çox ölkə hələ də milli iqtisadiyyatlarını prioritet hesab edir və öz iqtisadi müstəqilliyini qorumağa çalışır.[22]
Vikianbarda İqtisadi millətçilik ilə əlaqəli mediafayllar var. |
 |
LOVE.AZ |  |
 |
|