 |
 |
Love.az |  |
 |
Dmitri Stepanoviç Bortnyanski (rus. Дмитрий Степанович Бортнянский, Dmitriy Stepanoviç Bortnyanskiy; ukr. Дмитро Степанович Бортнянський, Dmıtro Stepanovıç Bortnyanskıy; 28 oktyabr 1751[1], Qluxov[d], Çerniqov quberniyası[d], Rusiya imperiyası[3][4][…] – 10 oktyabr 1825[2][3][…], Sankt-Peterburq[4][5][…]) — ukraynamənşəli[8][9][10][11][12][13][14][15] Rusiya[16][17] bəstəkarı, dirijoru, müğənnisi, musiqiçisi. Sankt-Peterburqda Məhkəmə Xor Kapellasında tərbiyə almış, sonradan onun direktoru olmuşdur. O, Fəal dövlət müşaviri rütbəsinə malik idi. Maksim Berezovski ilə birlikdə Rusiya xoral konsertinin klassik tipinin yaradıcısı hesab olunur. O, həmçinin, sekulyar musiqi — operalar, klavir sonataları və kamera ansamblları bəstələmişdir.
| Dmitri Bortnyanski | |
|---|---|
.jpg) | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 28 oktyabr 1751[1] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 10 oktyabr 1825[2][3][…] (73 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Musiqiçi məlumatları | |
| Fəaliyyəti | bəstəkar, dirijor |
| Janrlar | opera[7], klassik musiqi[7], konsert[d][7], dini musiqi[d][7] |
| Musiqi alətləri | piano[7], klavesin[7] |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Dmitri Bortnyanski, Covanni Palestrina ilə müqayisə olunan bir bəstəkar kimi, indiki dövrdə əsasən liturgik əsərləri və xoral konsertləri janrına verdiyi zəngin töhfələrlə tanınır. O, öz dövrünün Artemi Vedel və Maksim Berezovski ilə birlikdə "Qızıl üçlük"dən hesab olunurdu. Bortnyanski Rusiya imperiyasında o qədər məşhur idi ki, 1862-ci ildə Novqorod detinetsində "Rusiyanın minilliyi" abidəsində onun fiquru təsvir olunmuşdur. O, fransız, italyan, latın, alman və kilsə slavyan dillərində xoral kompozisiyalar da daxil olmaqla, müxtəlif musiqi üslublarında əsərlər bəstələmişdir.
Polyak kilsə keşişi Miroslav Tsidıvonun sözlərinə görə, Bortnyanskinin atası Ştefan Şkurat adlanırdı, Bartne (Bortne) kəndindən olan lemkmənşəli şəxs idi və hetman paytaxtına köçməyə can ataraq burada "Bortnyanski" soyadını (doğma kəndinin adından törəmiş) qəbul etmişdi.[18]
Bortnyanski uşaqlığının erkən dövründə Qluxov adına xor məktəbində təhsil almış, lakin yeddi yaşında Sankt-Peterburqda Məhkəmə Xor Kapellasına qəbul edilmişdir. Kilsə xoru ilə yanaşı, "ermitaj" adlanan İtaliya konsert tamaşalarında solo partiyalar ifa etmiş, əvvəlcə (11–12 yaşında, o dövrdə mövcud olan ənənəyə uyğun olaraq) qadın rollarını, daha sonra isə kişi rollarını səsləndirmişdir.[19]
Baldassare Qaluppinin tövsiyəsi ilə 17 yaşlı Bortnyanski xüsusi istedadlı musiqiçi kimi İtaliyada təhsil almaq üçün "pansion" adlı sənət təqaüdü almışdır. O, XVII əsrdən operası ilə məşhur olan Venesiyanı daimi yaşayış yeri seçmişdir. Burada dünyanın ilk ictimai opera teatrı açılmışdı ki, bu teatrda tamaşalara yalnız zadəganlar yox, bütün istəyənlər baxa bilərdi. Venesiyada onun Sankt-Peterburqdakı keçmiş müəllimi, italyan bəstəkarı Qaluppi də yaşayırdı və Bortnyanski ona böyük hörmət bəsləyirdi. Qaluppi gənc musiqiçiyə peşəkarlaşmağa kömək etmiş, Bortnyanski isə biliklərini dərinləşdirmək üçün Bolonya (padre Martinidə), Roma və Neapola təhsil səfərləri etmişdir.[20]
İtaliyada o, "Kreont", "Alkid" və "Kvint Fabi" adlı mifoloji süjetlərə əsaslanan üç opera, həmçinin sonatalar, kantatalar və kilsə musiqisi əsərləri yazmışdır.[21]
Rusiyaya qayıtdıqdan sonra Bortnyanski Sankt-Peterburqda Məhkəmə Xor Kapellasında müəllim və direktor təyin edilmişdir. Bu vəzifədə o, enerjili idarəçi kimi özünü göstərmişdir. 1816-cı ildə Rusiya mənəvi musiqisinin nəşri və icrası üzrə senzura hüququ əldə etmiş, Rusiya kilsə çoxsəsliliyinin ən yaxşı nümunələrinin redaktəsi ilə məşğul olmuşdur. İlk olaraq 1810-cu illərin ikinci yarısında Qaluppi, Cüzeppe Sarti, Berezovski və özünün xoral konsertlərini öz redaksiyasında nəşr etmişdir.[22]
Ömrünün sonunda Bortnyanski romanslar, mahnılar və kantatalar yazmağa davam etmişdir. O, 1812-ci il müharibəsi hadisələrinə həsr olunmuş Vasili Jukovskinin sözlərinə "Rus əsgərləri düşərgəsində oxuyan" himnini bəstələdi. Son illərində öz əsərlərinin tam toplusunun nəşrə hazırlanması üzərində çalışmışdır. O, bu işə demək olar ki, bütün vəsaitini sərf etmiş, lakin nəşri görə bilməmişdir.[23] Bortnyanski 28 sentyabr 1825-ci ildə Sankt-Peterburqda, öz istəyi ilə kapellanın onun mənzilində ifa etdiyi "Nə üçün kədərlisən, ey ruhum" konsertinin sədaları altında vəfat etmişdir.[24][25][26] Onun əsərlərinin 10 cildlik tam toplusu yalnız 1882-ci ildə Pyotr Çaykovskinin redaktorluğu ilə nəşr olunmuşdur. O, Smolensk pravoslav qəbiristanlığında dəfn edilmişdi.[27][28] 1939-cu ildə onun külləri Aleksandr-Nevski lavrasında yerləşən Tixvin qəbiristanlığına – İncəsənət Ustaları nekropoluna köçürülmüşdür. Smolensk pravoslav qəbiristanlığındakı qranit abidə üzərində mis lövhə quraşdırılmışdı,[29] Tixvin qəbiristanlığında isə onun əvəzinə müasir orfoqrafiya ilə "Bəstəkar Dm. Bortnyanski" yazısı həkk olunmuşdur.[30]
Bəstəkarın ölümündən sonra onun dul arvadı Anna İvanovna qalan irsi – mənəvi konsertlərin həkk olunmuş not lövhələrini və sekulyar əsərlərin əlyazmalarını Kapellaya saxlanmaq üçün təhvil vermişdir: "italyan operaları – 5, rus, fransız və italyan ariyaları və duetləri – 30, rus və italyan xorları – 16, uverturalar, konsertlər, sonatalar, marşlar və nəfəsli musiqi, fortepiano, arfa və digər alətlər üçün müxtəlif əsərlər – 61". Əsərlərinin dəqiq adları göstərilməmişdi.[31][32]
Bortnyanskinin instrumental musiqisi İtaliyada böyük uğur qazanmışdı; Bolonya, Venesiya, Roma və Neapoldakı teatrlarda onun "Alkid", "Kreont" və "Kvint Fabi" operaları səhnələşdirilirdi. O, müəllimləri Qaluppi, Sarti və başqalarının yolunu davam etdirir, Qluxov adına məktəbdə öyrəndiyi Ukrayna mənəvi musiqi ənənələrinə söykənirdi, lakin Sankt-Peterburqda sarayda, sonradan fəaliyyətə başlayan bəstəkarlar arasında onun instrumental musiqisi populyar olmamış və yalnız məhdud saray musiqi həvəskarları dairəsində ifa olunmuşdur. Bortnyanski öz yaradıcılığı ilə Ukrayna xoral ustalığı ənənələrini Sankt-Peterburq Məhkəmə Xor Kapellasının repertuarında təsdiqləmişdir. Bu kapella əsasən Qluxov adına məktəbdə təhsil almış ukraynalı musiqi ənənələri daşıyıcılarından ibarət idi. Eyni zamanda, Bortnyanski Rusiyada çoxsəsli xor ənənəsinin əsasını qoymuşdur. O, kapellada mükəmməl texniki və tembr xüsusiyyətlərinə, yüksək vokal mədəniyyətinə malik xor yaratmışdır.[33]
Bortnyanskinin xoral əsərləri onun ölümündən sonra dəfələrlə ifa olunmuş və yenidən nəşr edilmişdir. Onun sekulyar əsərləri – operalar və instrumental musiqisi isə onun vəfatından qısa müddət sonra unudulmuşdu. 1901-ci ildə, Bortnyanskinin anadan olmasının 150 illiyi münasibətilə keçirilən tədbirlər zamanı bu əsərlər yenidən xatırlanmışdır. O dövrdə Kapellada bəstəkarın erkən əsərlərinin əlyazmaları tapılmış və onların sərgisi təşkil olunmuşdur. Əlyazmalar arasında "Alkid" və "Kvint Fabi" operaları, "Şahin" və "Oğul-rəqib" əsərləri, Mariya Fyodorovnaya həsr olunmuş klavir əsərləri toplusu var idi. Bu tapıntılara məşhur musiqi tarixçisi Nikolay Findeyzenin "Bortnyanskinin gənclik əsərləri" adlı məqaləsi həsr olundu, məqalə aşağıdakı sətirlərlə tamamlanırdı:[34][35]
|
Bortnyanskinin istedadı kilsə oxuma tərzinə, həm də onun dövrünün opera və kamera musiqisi üslubuna asanlıqla yiyələnirdi. Onun dünyəvi əsərləri təkcə geniş ictimaiyyətə deyil, hətta musiqi tədqiqatçılarına da məlum deyildir. Bəstəkarın əsərlərinin əksəriyyəti Məhkəmə Oxuma Kapellasının kitabxanasında avtoqraf əlyazmaları şəklində saxlanılır, yalnız bir kventet və simfoniya istisna olmaqla (bunlar İctimai Kitabxanada saxlanılır).[34] | 
|
Müəllif Məhkəmə Xor Kapellasını əlində olan materialları nəşr etməyə çağırırdı, lakin bu çağırış nəticəsiz qalmışdır.[34]
Bortnyanskinin sekulyar xarakterli əsərləri haqqında yenidən XX əsrin əvvəllərində danışılmağa başlanmışdır. Bu müddət ərzində çox şey itirilmişdi. 1917-ci ildən sonra Kapella arxivi ləğv edilmiş və onun materialları hissə-hissə müxtəlif saxlama yerlərinə köçürülmüşdü. Bortnyanskinin bəzi əsərləri tapılmışdı, lakin onların böyük hissəsi, o cümlədən böyük knyaginə həsr olunmuş toplusu izsiz yoxa çıxmışdı.[34]
"Sionda Rəbbimiz necə də izzətlidir" adlı mənəvi himn bəstəkar tərəfindən XVIII əsrin sonlarında şair Mixail Xersakovun sözlərinə yazılmışdır. I Pavelin hakimiyyəti dövründən başlayaraq bir müddət Rusiya dövlətinin qeyri-rəsmi milli (dövlət) himni hesab olunurdu. Bortnyanskinin bu melodiyasına alman şair Gerhard Terstigenin sözləri ilə "Ich bete an die Macht der Liebe" adlı alman mahnısı da mövcuddur. Bu mahnı ənənəvi olaraq Almaniya ordusunda ibadət zamanı ifa olunur.[34]
Bortnyanski həmçinin, Müqəddəs Mediolanlı Amvrosinin xristian himni "Sənə həmd edirik, Tanrı" üçün musiqi müəllifi kimi tanınır. Bu himn Rus Pravoslav Kilsəsinin kilsələrində şükranlıq dualarının sonunda oxunur.[34]
Dmitri Stepanoviç Bortnyanskinin şərəfinə Sumı şəhərində yerləşən İncəsənət və Mədəniyyət Ali Məktəbi onun adını daşıyır. Bortnyanskinin adı 1889-cu ildə Məhkəmə Xor Kapellasının konsert zalının attikasında həkk olunmuş yeddi addan mərkəzi yeri tutur (Razumovski, Lomakin, Lvov, Bortnyanski, Qlinka, Turçaninov, Potulov).[36]
Operalar (İtaliya dövrü)
Operalar (Rusiya dövrü)
Simfonik əsərlər
Dmitry Bortniansky Ukrainian.
 |
 |
LOVE.AZ |  |
 |
|
