Hopi Dili - Wikipedia - Love.az

Ana Səhifə - Hopi Dili

Hopi dili — ABŞ-ın Arizona ştatının şimal-şərqində yaşayan Hopi xalqı tərəfindən danışılan Uto-astek dili ailəsinə məxsus bir dildir. Hopi dilinin istifadəsi XX əsr boyunca tədricən azalmışdır. 1990-cı ildə aparılan araşdırmalara əsasən, Hopi dilini ana dili kimi danışa bilən insanların sayı 5000-dən çox idi (bu, əhalinin təxminən 75%-ni təşkil edirdi), lakin onlardan yalnız 40 nəfəri Hopi dilində monolinqual idi. 1998-ci ildə 200 Hopi insanı arasında aparılan dil araşdırmasına görə, Hopi yaşlılarının (60 yaş və yuxarı) 100%-i sərbəst danışa bilirdi, lakin böyüklər arasında (40–59 yaş) bu göstərici 84%, gənc yetkinlərdə (20–39 yaş) 50%, uşaqlar arasında (2–19 yaş) isə cəmi 5% idi.^[2] Görünən geriləməyə baxmayaraq, həm Hopi, həm də Navaxo dilləri Arizona ştatında ikidilli təhsil proqramları ilə dəstəklənir və uşaqlar ana dili kimi yerli Amerikan dillərini öyrənirlər. Son illərdə Hopi rezervasiyasında uşaqlar üçün Hopi dili proqramları həyata keçirilmişdir.^[3]

Hopi dili
Orijinal adı	Hopilàvayi
Ölkə	ABŞ^[1]
Danışanların ümumi sayı	5.264 nəf. (1990) 6.780 nəf. (2010)
Təsnifatı
indigenous language^[vd] indigenous language of North America^[vd] Uto-Aztek dilləri Northern Uto-Aztecan^[vd] Hopi dili
Yazı	latın əlifbası
Dil kodları
ISO 639-1	—
ISO 639-2	—
ISO 639-3	hop
Dilin strukturlarının dünya atlası	hop
Atlas of the World’s Languages in Danger	870
Ethnologue	hop
ELCat	2374
IETF	hop
Glottolog	hopi1249

Dil əlaqəsi

redaktə

Hopi dili Tanoan dil ailəsinə aid dillər, Keresan dilləri, Zuni və Navaxo ilə birlikdə Pueblo dil arealının bir hissəsidir. Hopi dilində danışanlar Zuni dili ilə ünsiyyət üçün də Hopi dilindən istifadə ediblər. Onlar, həmçinin, artıq 300 ildən çoxdur ki, Tanoan dil ailəsinə aid bir dillə yaxın əlaqədədirlər. Bu, 1680-ci ildə Pueblo üsyanından sonra Qalisteo hövzəsindən köç edərək Teşa dilində danışan Arizona Teşaları ilə bağlıdır. Arizona Teşaları ənənəvi olaraq Teşa dilində danışan Hopi, Navaxo, İspan və İngilis dilləri arasında tərcüməçi rolunu oynayıblar.

Hopi xalqının ispanlarla ilk əlaqəsi 1540-cı ildə kəşfiyyatçılarla baş vermişdir. 1629-cu ildə kiçik bir fransiskan missionerlər qrupu Hopi ərazilərinə gəlmiş və növbəti il orada bir kilsə inşa etmişdir. Onlar 1680-ci ildə Pueblo Üsyanı baş verənə qədər bölgədə qalmış, daha sonra Hopilər ispanları regiondan qovmuşdur. İspanların oradakı fəaliyyəti və Rio Qrande bölgəsindən olan Pueblo qaçqınlarının mənfi təcrübələri haqqında danışdıqları hekayələr Hopi xalqında mədəni mənimsəməyə qarşı müqavimət və rədd etmə mövqeyini formalaşdırmışdır.

Metallinqvistika

redaktə

Məşhur dilçi və cənub-qərb ilə Mərkəzi Amerika dilləri arasındakı əlaqələr sahəsində hələ də aparıcı mütəxəssislərdən biri olan Benjamin Li Vorf, dilin insanın dünya görüşünə təsir etdiyini və əksinə, insanın dünya görüşünün də dilə təsir etdiyini göstərmək üçün Hopi dilini nümunə kimi istifadə etmişdir. Vorfun ən çox tanınan iddialarından biri Hopi dilində "zaman" anlayışına birbaşa aid olan sözlərin, qrammatik formaların, cümlə quruluşlarının və ifadələrin olmadığını deməsi idi.^[4] Vorfun bu açıqlaması bəzi insanlar tərəfindən yanlış başa düşülərək Hopi dilində zamanın davamlılığı və ya ardıcıllığı anlayışının olmadığı kimi izah edilmişdir. Lakin əslində o, yalnız Hopi xalqının zamanı bölünə bilən və ya maddi bir obyekt kimi qəbul etmədiyini ifadə etmək istəmişdir.

Bundan əlavə, Con Lusiyə görə, Vorfun tənqidçilərinin çoxu onun yazılarını düzgün oxumamış, bunun əvəzinə onun arqumentlərini əsassız tənqid etməyə üstünlük vermişlər. Hopi dilində zaman anlayışının mövcudluğu Ekkehart Malotki tərəfindən geniş şəkildə sənədləşdirilmişdir. Digər dilçi və filosoflar da Vorfun ümumi arqumentinə skeptik yanaşmış və onun Hopi dili ilə bağlı nəticələri bəzi mütəxəssislər tərəfindən mübahisəli və ya rədd edilmişdir.^[5]

İstinadlar

redaktə

↑ ¹ ² ScriptSource - United States.
↑ "Status of Hopi language". 2015-12-15 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-09-08.
↑ "Dual-language programs grow in Arizona public schools". azednews.com. 2015-07-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-08-17. Tuba City Unified Superintendent Dr. Harold Begay is devoted to seeing the Navajo and Hopi languages and cultures thrive long into the future through district programs.
↑ Carroll, John B. (ed.) (1956). Language Thought and Reality: Selected Writings of Benjamin Lee Whorf. MIT Press: Boston, Massachusetts. ISBN 978-0-262-73006-8
↑ "Setting the Record Straight About Native Languages: Language Complexity". Native Languages of the Americas. 2007-05-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-05-01.

Mənbələr

redaktə

Brew, J. O. Hopi prehistory and history to 1850 // Ortiz, A. (redaktor). Handbook of North American Indians: Southwest. 9. Washington, D.C.: Smithsonian Institution. 1979. 514–523.
Connelly, John C. Hopi social organization // Ortiz, A. (redaktor). Handbook of North American Indians: Southwest. 9. Washington, D.C.: Smithsonian Institution. 1979. 539–553.
Dockstader, Frederick J. "Spanish loanwords in Hopi: A preliminary checklist". International Journal of American Linguistics. 21 (2). 1955: 157–159. doi:10.1086/464324.
Harrington, John P. (1913). Linguistic fieldnotes based on work with a speaker of Oraibi Hopi. (National Anthropological Archives, Smithsonian Institution).
Hill, Kenneth C., Spanish loanwords in Hopi. // Hill, J.H.; Mistry, P.J.; Campbell, L. (redaktorlar ), The life of language: Papers in linguistics in honor of William Bright, Trends in linguistics: Studies and monographs, Berlin: Mouton de Gruyter., 1997, 19–24
Hopi Dictionary Project (University of Arizona Bureau of Applied Research in Anthropology). (1998). Hopi dictionary: Hopìikwa Lavàytutuveni: A Hopi–English dictionary of the Third Mesa dialect with an English–Hopi finder list and a sketch of Hopi grammar. Tucson, Arizona: University of Arizona Press. ISBN 0-8165-1789-4
Hymes, D. H. "The supposed Spanish loanword in Hopi for 'jaybird'". International Journal of American Linguistics. 22 (2). 1956: 186–187. doi:10.1086/464362.
Jeanne, LaVerne Masayesva. Aspects of Hopi grammar (Tezis). MIT. 1978. hdl:1721.1/16325.
Jeanne, LaVerne Masayesva. "Some phonological rules of Hopi". International Journal of American Linguistics. 48 (3). 1982: 245–270. doi:10.1086/465734. JSTOR 1264788.
Kalectaca, Milo. Lessons in Hopi. Tucson, Arizona: University of Arizona Press. 1978.
Kennard, Edward A. "Linguistic acculturation in Hopi". International Journal of American Linguistics. 29 (1). 1963: 36–41. doi:10.1086/464709.
Kennard, Edward A.; Yava, Albert. Field Mouse Goes to War: Tusan Homichi Tuwvöta. Palmer Lake, Colorado: Filter Press. 1999.
Kluckhohn, Clyde; MacLeish, Kenneth. "Moencopi variations from Whorf's Second Mesa Hopi". International Journal of American Linguistics. 21 (2). 1955: 150–156. doi:10.1086/464323. JSTOR 1263941.
Lucy, John. Language Diversity and Thought: A Reformulation of the Linguistic Relativity Hypothesis. Studies in the Social and Cultural Foundations of Language. Cambridge: Cambridge University Press. 1992. ISBN 978-0521387972.
Manaster-Ramer, Alexis. "Genesis of Hopi tones". International Journal of American Linguistics. 52 (2). 1986: 154–160. doi:10.1086/466010. JSTOR 1265374.
Malotki, Ekkehart. Hopi time: A linguistic analysis of the temporal concepts in the Hopi language. Trends in linguistics: Studies and monographs (No. 20). Berlin / New York / Amsterdam: Mouton De Gruyter. 1983. ISBN 90-279-3349-9.
Seaman, P. David. "Hopi Linguistics: An Annotated Bibliography". Anthropological Linguistics. 19 (2). 1977: 78–97. JSTOR 30027313.
Seqaquaptewa, E. (1994). Iisaw niqw tsaayantotaqam tsiròot. Santa Fe, NM: Clear Light.
Seqaquaptewa, E. (1994). Iisaw niqw yöngösonhoya. Santa Fe, NM: Clear Light.
Stephen, Alexander M. (1936). Hopi journal of Alexander M. Stephen. Parsons, E. C. (Ed.). Columbia University contributions to anthropology (No. 23). New York: Columbia University Press.
Titiev, Mischa. "Suggestions for the further study of Hopi". International Journal of American Linguistics. 12 (2). 1946: 89–91. doi:10.1086/463895.
Voegelin, C. F. "Phonemicizing for dialect study: With reference to Hopi". Language. 32 (1). 1956: 116–135. doi:10.2307/410660. JSTOR 410660.
Whorf, Benjamin Lee. (1936). [Notes on Hopi grammar and pronunciation; Mishongnovi forms]. In E. C. Parsons (Ed.), Hopi journal of Alexander M. Stephen (Vol. 2, pp. 1198–1326). Columbia University contributions to anthropology (No. 23). New York: Columbia University Press.
Whorf, Benjamin Lee. "The punctual and segmentative aspects of verbs in Hopi". Language. 12 (2). 1936: 127–131. doi:10.2307/408755. JSTOR 408755.
Whorf, Benjamin Lee. "Some verbal categories of Hopi". Language. 14 (4). 1938: 275–286. doi:10.2307/409181. JSTOR 409181.
Whorf, Benjamin Lee. The relation of habitual thought and behavior to language // Spier, L.; Hallowell, A. I.; Newman, S. S. (redaktorlar ). Language, culture, and personality: Essays in memory of Edward Sapir. Menasha, WI: Sapir Memorial Publication Fund. 1941. 75–93.
Whorf, Benjamin Lee. The Hopi language, Toreva dialect // Osgood, C. (redaktor). Linguistic structures of native America. Viking Fund publications in anthropology (No. 6). New York: The Viking Fund, Inc. 1946. 158–183.
Whorf, Benjamin Lee. "An American Indian model of the universe". International Journal of American Linguistics. 16 (2). 1950: 67–72. doi:10.1086/464066. JSTOR 1262850.
Whorf, Benjamin Lee. "Linguistic factors in the terminology of Hopi architecture". International Journal of American Linguistics. 19 (2). 1952: 141–145. doi:10.1086/464204. JSTOR 1262812.
Whorf, Benjamin Lee. Discussion of Hopi linguistics // Carroll, J. B. (redaktor). Language, thought, and reality: Selected writings of Benjamin L. Whorf. New York: John Wiley. 1956. 102–111.

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/?q=Hopi_dili&oldid=8091199"