 |
 |
Love.az |  |
 |
Ümumi və rasional Por-Royal qrammatikası (fr. Grammaire générale et raisonnée de Port-Royal), yaxud sadəcə Por-Royal Qrammatikası — 1660-cı ildə Por-Royal monastırının abbaları Antuan Arno və Klod Lanslo tərəfindən yazılmış və nəşr olunmuş məşhur qrammatika kitabıdır. Bu əsər, Por-Royal məktəbinin məntiq dərsliyi ilə birlikdə nəzərdə tutulmuş dərs vəsaitləri silsiləsinin bir hissəsi kimi hazırlanmışdır.[1][2]
Kitab universal qrammatikalar arasında ilk fundamental traktat hesab olunur. Burada qrammatik kateqoriyalar insan təfəkkürü və reallığı dərk etmə kateqoriyaları əsasında izah olunur.[3]
Əsərin tam adı belədir:
“Nitq sənətinin əsaslarını aydın və təbii şəkildə təqdim edən ümumi və rasional qrammatika; bütün dillərə aid ümumi cəhətlərin və onları fərqləndirən əsas xüsusiyyətlərin rasional əsasları; həmçinin fransız dili ilə bağlı çoxsaylı qeydlər.” [4]
“Por-Royal Qrammatikası”nda təqdim edilən nəzəriyyənin əsasını ətraf aləmin qəbul olunması, təhlili və dərk edilməsi üçün tələb olunan **“ağıl əməliyyatları”**nın təsviri təşkil edir. Müəlliflərin fikrincə, bu əməliyyatlar yalnız dil vasitəsilə dərk oluna və ifadə edilə bilər.[3]
Universallığı ortaya çıxarmaq məqsədilə müəlliflər əsasən fransız dilinin faktlarını təhlil edir, eyni zamanda müqayisə üçün qədim yunan, latın, ivrit, ispan, italyan, ingilis və alman dillərindən nümunələr təqdim edirlər. Bu yanaşma induktiv metod üzərində qurulsa da, müəlliflər tam induktiv nəticələrə gəlmədikləri üçün çıxarılan nəticələr nisbi xarakter daşıyır. Əsər daha çox fransız dilinin məntiqi struktura və digər dillərlə müqayisədə xarakteroloji təsvirinə yönəlmişdir.[5]
Kitab iki əsas hissədən ibarətdir:
İkinci hissədə müəlliflər ağılın əsas əməliyyatları (təsəvvür, hökm, nəticə çıxarma) və bunlara uyğun gələn dil kateqoriyalarını izah edirlər.[3] Bu əməliyyatlara uyğun olaraq, nitq hissələri fərqləndirilir:
Müəlliflər sözlərin cümlədəki rolunu nəzərə almağı da vacib hesab edirlər.
Müəlliflər qrammatikanı “danışmaq sənəti” kimi müəyyən edirlər. Onların fikrincə, “danışmaq – öz fikirlərini insanlar tərəfindən bu məqsədlə yaradılmış işarələrlə ifadə etməkdir”.[4] Belə ki, əgər “təfəkkür sənəti” (yəni məntiq) insanlara xas ümumi bir qabiliyyətdirsə və hansı dildə danışmasından asılı deyilsə, onda qrammatika da ümumi və universal olmalıdır.[5]
Por-Royal Qrammatikasında müəlliflər “ümumi” anlayışını (dillərin leksik və qrammatik quruluşunda ifadə olunan məntiqi-semantik kateqoriyalar) və “xüsusi” anlayışını (konkret dillərin qrammatik strukturlarını) fərqləndirirlər. Onların fikrincə, bir kateqoriyanın universal olub-olmadığını müəyyən etmək üçün dillərin xüsusi faktlarının müqayisəli təhlili aparılmalıdır.[3]
Por-Royal Qrammatikası və Por-Royal Məntiqi haqqında müzakirələr Noam Çomskinin məşhur əsəri **“Kartezian dilçilik”**də də aparılmışdır.[6]
 |
 |
LOVE.AZ |  |
 |
|