. Love.az

Qara Torpaqlar - Wikipedia - Love.az

Ana Səhifə - Qara Torpaqlar

Qara torpaq və ya çernozem — tərkibində yüksək miqdarda humus[1] (4%-dən 16%-ə qədər) və yüksək miqdarda fosfor və ammonyak birləşmələri olan qara rəngli torpaq.[2] Qara torpaq olduqca münbit torpaqdır və yüksək nəm saxlama qabiliyyəti səbəbi ilə kənd təsərrüfatı üçün yüksək məhsuldarlığa sahibdir. Çernozem Torpaq Resursları üçün Ümumdünya Referans Bazasının (WRB) istinad torpaq qruplarından biridir.

Mündəricat

  • 1 Yayılma
  • 2 Mənşəyi ilə balı fərziyyələr
  • 3 İstinadlar
  • 4 Əlavə oxu
  • 5 Xarici keçidlər

Yayılma

redaktə
 
Torpaq Resursları üçün Ümumdünya Referans Bazasına əsasən qara torpaqlarının yayılması: Dominant (torpaq örtüyünün 50%-dən çox) Nisbətən dominant (25–50%) Rast gəlinən (5–25%)

"Çernozem" adı rus dilində qara (чёрный) və torpaq (земля) sözlərindən gəlir.[3] Qara rəngli üzvi maddələrlə zəngin olan torpaq ilk dəfə 1883-cü ildə Rusiyanın Şərqi Ukrayna və Avropa ərazilərindəki hündür otlu çöllərində rus geoloqu Vasili Dokuçayev tərəfindən müəyyən edilmişdir. Çernozem Amazon yağış meşələrindəki oxşar xüsusiyyətli terra pretadan fərqlidir.

Qara torpaqlar dünyada təxminən 230 milyon hektar ərazini əhatə edir. Dünyada iki "qara torpaq qurşağı" var. Bunlardan birincisi Avrasiya çöllərini əhatə edir, ikincisi isə Kanadanın Manitobada əyalətindəki Kanada prerisindən başlayaraq ABŞ-ın Böyük Düzənlikləri boyu irəliləyir cənubda Kanzasa qədər uzanır. [4]

Qara torpaq təbəqəsinin qalınlığı Ukraynada,həmçinin ABŞ-ın şimalında və Kanadada bir neçə santimetrdən 1,5 metrə qədər dəyişə bilər.[5]

Əvvəllər Ukraynada bu torpaq üçün qara bazar mövcud idi. 1992-ci ildən 2020-ci ilə qədər Ukraynada kənd təsərrüfatı torpaqlarının satışı qanunsuz olsa da,[6] yük maşını ilə daşınan torpaq qanuni şəkildə ticarət oluna bilirdi. Mərkəzi Xarkovda yerləşən "Green Front" qeyri-hökumət təşkilatına görə 2011-ci ildə Ukraynada qanunsuz yolla əldə edilmiş qara torpaq qara bazarının təxminən 900 milyon ABŞ dolları həcmində olduğu düşünülür.[7]

Mənşəyi ilə balı fərziyyələr

redaktə
  • 1761: Yohan Qottşalk Vallerius (bitki qalıqları)[8]
  • 1763: Mixail Lomonosov (bitki və heyvan qalıqları) [9]
  • 1799: Peter Simon Pallas (qamış bataqlığı)
  • 1835: Çarlz Layel (löss)[10]
  • 1840: Roderik Merçison (Yura dövrünün dəniz şistlərindən aşınma)[10]
  • 1850: Karl Eyxvald (torf)
  • 1851: А. Petzqold (bataqlıqlar)
  • 1852: Nikifor Borisyak (torf)
  • 1853: Vangenqaym von Kvalen (şimal bataqlıqlarındakı silt)
  • 1862: Rudolf Lüdviq (meşəaltı bataqlıq)
  • 1866: Frans Ruprext (parçalanmış çöl otları)[11]
  • 1883: Vasili Dokuçaev Avropa Rusiyasındakı qara torpaqların tam tədqiqi olan "Rusiya çernozemi" kitabını nəşr etdi.[12]
  • 1929: Otto Şlüter (insan istehsalı)[13]
  • 1999: Maykl Şmit (neolit biokütləsinin yanması)[14][15]

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ "Chernozem". Merriam-Webster Online Dictionary. 2008. İstifadə tarixi: 7 July 2008.
  2. ↑ "How Chemical Pre-Treatments in Particle Size Analysis Impact Wind Erosion Modeling". AZoM.com (ingilis). 28 July 2021. İstifadə tarixi: 30 August 2022.
  3. ↑ "Chernozem". Merriam-Webster Online Dictionary. 2008. İstifadə tarixi: 7 July 2008.
  4. ↑ Ecology of Arable Land – Perspectives and Challenges by M. Clarholm and L. Bergström ISBN 978-94-010-6950-2
  5. ↑ Ukraine: Soils in Encyclopædia Britannica
  6. ↑ "Ukraine lifts ban on sale of farmland in bid to receive international funds". Euronews. 31 March 2020.
  7. ↑ Black market for rich black earth, Kyiv Post (9 November 2011)
  8. ↑ Wallerius J. G. Agriculturae fundamenta chemica, åkerbrukets chemiska grunder. Upsaliae, 1761. 8, 4, 322 p.; The natural and chemical elements of agriculture. London, York: Bell, Etherington, 1770. 198 p.
  9. ↑ 'Lomonosov M. V. § 125. // On the strata of the Earth: a translation of "O sloiakh zemnykh" (1763) / translated by S. M. Rowland, S. Korolev. Boulder: Geological Soc. of America, 2012. 41 p. (Special paper; 485) "And so, there is no doubt that black soil is not primordial matter, but that it has been produced by the decomposition of animal and plant bodies over time"
  10. ↑ 1 2 Geikie, A., Life of Sir Roderick I, Murchison, 1, 1875, ASIN B0095632AU
  11. ↑ Fedotova, Anastasia A., "The Origins of the Russian Chernozem Soil (Black Earth): Franz Joseph Ruprecht's 'Geo-Botanical Researches into the Chernozem' of 1866", Environment and History, 16 (3), August 2010: 271–293, doi:10.3197/096734010x519762, JSTOR 20723789
  12. ↑ Dokuchaev V. V. Russian Chernozem (1883) // Israel Program for Scientific Translations Ltd. (for USDA-NSF), S. Monson, Jerusalem, 1967. (Translated from Russian into English by N. Kaner)
  13. ↑ Eckmeier, Eileen; Gerlach, Renate; Gehrt, Ernst; Schmidt, Michael W.I., "Pedogenesis of Chernozems in Central Europe—A review" (PDF), Geoderma, 139 (3–4), 2007: 288–299, Bibcode:2007Geode.139..288E, doi:10.1016/j.geoderma.2007.01.009, 8 March 2016 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib
  14. ↑ Schmidt, M.W.I.; Skjemstad, J.O.; Jäger, C., "Carbon isotope geochemistry and nanomorphology of soil black carbon: Black chernozemic soils in central Europe originate from ancient biomass burning", Global Biogeochemical Cycles, 16 (4), 2002: 70–1–70–8, Bibcode:2002GBioC..16.1123S, doi:10.1029/2002GB001939, These data challenge the common paradigm that chernozems are zonal soils with climate, parent material and bioturbation dominating soil formation, and introduce fire as a novel, important factor in the formation of these soils
  15. ↑ Eckmeier, E., Detecting prehistoric fire-based farming using biogeochemical markers (Dissertation), University of Zurich, Faculty of Science., 2007, doi:10.5167/uzh-3752, It is now an open question as to whether Neolithic settlers did indeed prefer to grow crops where Chernozems occurred or if Neolithic burning formed the chernozemic soils.

Əlavə oxu

redaktə
  • W. Zech, P. Schad, G. Hintermaier-Erhard: Soils of the World. Springer, Berlin 2022, Chapter 5.3.2. ISBN 978-3-540-30460-9

Xarici keçidlər

redaktə
  • profil şəkilləri (təsnifatla) WRB homepage
  • IUSS profil şəkilləri (təsnifatla) Arxivləşdirilib 9 sentyabr 2018 at the Wayback Machine
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/?q=Qara_torpaqlar&oldid=8099621"
LOVE.AZ