Robiniya - Wikipedia - Love.az

Qara akasiya (’‘Robinia pseudoacacia’’) ilk dəfə 1607-ci ildə Ceymstaun (Virginia) bölgəsində Britaniya müstəmləkəçiləri tərəfindən müəyyən edilmişdir. Onlar bu ağacın oduncağından ev tikintisində istifadə etmişdilər. Ağac, Ceratonia siliqua (köhnə dünyanın “akasiya” ağacı) ilə oxşarlığına görə bu adla adlandırılmışdır.

Bəzi Yesuit missionerləri bu ağacın Həvari Yəhyanı səhrada dəstəkləyən ağac olduğunu güman etmişlər, baxmayaraq ki, qara akasiya Şimali Amerikaya məxsusdur.^[3]

Bu növ 1636-cı ildə Böyük Britaniyaya gətirilmişdir.

‘‘Robinia’’ cinsi Şimali Amerikaya məxsus olsa da, bu cinsə aid izlər Eosen və Miosen dövrünə aid Avropa qayalarında da tapılmışdır.

Cinsin adı, bu bitkini 1601-ci ildə Avropaya gətirən Fransa krallığının bağbanları Jan Robin və oğlu Vespasien Robinin şərəfinə qoyulmuşdur.[izaha ehtiyac var][mənbə göstərin] Jan Robin tərəfindən 1601-ci ildə əkilən bir qara akasiya hələ də Parisdəki René Viviani meydanında yaşayır və şəhərdəki ən yaşlı ağac hesab olunur. Digər bir nümunə isə 1636-cı ildə Vespasien Robin tərəfindən Bitki bağında əkilmiş və bu günə qədər qorunub saxlanılmışdır.

Qara akasiya kökdən, yumşaq odun, və ya bərk odun vasitəsilə asanlıqla çoxaldıla bilər. Seçilmiş sortlar aşılayaraq artırılır ki, bu da valideyn və törəmə ağacların genetik olaraq eyni olmasını təmin edir.

Avropada bu ağac tez-tez küçə və parklarda, xüsusilə böyük şəhərlərdə əkilir, çünki hava çirkliliyinə qarşı yüksək dözümlülük göstərir.

⸻

Qara akasiya kölgəyə dözümsüz növdür, bu səbəbdən gənc meşəliklərdə və pozulmuş torpaqlarda, yəni günəş işığının bol olduğu, torpağın isə quru olduğu ərazilərdə geniş yayılmışdır. Bu xüsusiyyətlərinə görə o, alaq ağacı kimi də qiymətləndirilə bilər. O, eyni zamanda yeraltı pöhrələr (kökdən çıxan gövdələr) vasitəsilə yayılır, bu da onun alaq xarakterini gücləndirir.

Qumlu torpaqlarda inkişaf edərkən, köklərindəki azot-fiksə edən yumrular sayəsində torpağı zənginləşdirə bilər və bu da digər növlərin həmin ərazidə məskunlaşmasına şərait yaradar. Belə torpaqlarda qara akasiya, azot fiksasiya edə bilməyən digər bitkilərin yerini tuta bilər.

⸻

Little, Elbert L. (1980). National Audubon Society Field Guide to Trees. Knopf. ISBN 0-394-50760-6. Miller, James H.; Miller, Karl V. (2005). Forest Plants of the Southeast and Their Wildlife Uses. University of Georgia Press. ISBN 0-8203-2651-6. Uchytil, Ronald J. (1991). “Robinia pseudoacacia”. Fire Effects Information System. U.S. Department of Agriculture, Forest Service. Fowells, H. A. (1965). Silvics of Forest Trees of the United States. Agriculture Handbook No. 271, USDA Forest Service. Manchester, S. R. (1987). “Fossil history of the Juglandaceae”. Annals of the Missouri Botanical Garden, 74(2), 331–399. Kowarik, Ingo (2010). Urban Ecology: Patterns, Processes, and Applications. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-956356-2. Burns, Russell M.; Honkala, Barbara H. (1990). Silvics of North America. U.S. Department of Agriculture, Forest Service. Volume 2: Hardwoods.

Qara akasiya (Robinia pseudoacacia) ağacının köklərində, paxla bitkilərinə xas olan, azot fiksasiyasına imkan verən yumrular yerləşir. Bu ağacın hündürlüyü adətən 12–30 metr arasında dəyişir. Düzgün gövdəli və ensiz taclı, çox vaxt yaşlandıqca nizamsız və dağınıq şəkildə inkişaf edən bir ağacdır.^[3] Dərisi (qabığı) qırmızımtıl-qara və boz rəngdə olur, yivlərində isə narıncı və ya qırmızımtıl çalarlarla müşahidə olunur. Qabıq dərin yiv və çıxıntılarla örtülüdür; bu yivlər çox vaxt gövdə boyunca bir-biri ilə kəsişərək romb şəkilli naxışlar əmələ gətirir.^[3]

Budaları adətən zıq-zaqlı şəkildə uzanır, bəziləri yivli və çıxıntılı, digərləri isə dairəvi formalı olur.^[3]Gənc budaqlar əvvəlcə ağ-gümüşü tüklərlə örtülü olur, lakin bu örtük zamanla yox olur və budaqlar əvvəlcə solğun yaşıl, sonra isə qırmızımtıl və ya yaşıl-qonur rəngə çevrilir.

Qara akasiya həm toxumla, həm də kök pöhrələri ilə (vegetativ yolla) çoxala bilir. Çiçəklər əsasən Himenoptera (arılar və oxşar həşəratlar) tərəfindən tozlanır. Çiçəyin quruluşu elə şəkildədir ki, erkək və dişi hissələr bir-birindən ayrılmış olur və öz-özünə tozlanma nadir hallarda baş verir.^[3]Cücərtilər sürətlə inkişaf etsə də, qalın toxum qabığı səbəbilə hər toxum cücərmir. Bu qabıq isti su, sulfat turşusu və ya mexaniki zədələmə vasitəsilə zəifləndikdə cücərmə ehtimalı artır.^[3]Toxumlar hər il və ya bir ildən bir yaxşı məhsul verir.

Kök pöhrələri, bu ağacın lokal çoxalmasında əsas üsullardan biridir. Kök zədələndikdən sonra (məsələn, biçin zamanı və ya digər fiziki təsir nəticəsində) və ya heç bir zədə olmadan da pöhrə verə bilər. Bu pöhrələr birbaşa kökdən çıxaraq torpaqdan yuxarı doğru inkişaf edir və tam ağaca çevrilə bilər. Əsas gövdə də kəsildikdən sonra yeni pöhrələr çıxara bilir.^[4] Bu səbəbdən qara akasiyanın tam şəkildə məhv edilməsi çətindir — həm gövdə, həm də kök nahiyəsindəki pöhrələr mütəmadi şəkildə kəsilməlidir, əks halda ağac yenidən böyüyəcəkdir. Bu üsul cinsi olmayan (vegetativ) çoxalma forması sayılır.

Kök pöhrələri qara akasiyanın koloniyalar şəklində yayılmasına şərait yaradır; bu koloniyalar çox vaxt digər bitkilərin inkişafına mane olur və qalın sıxlıqlı sahələr meydana gətirir.^[5]Qara akasiyada 2n = 20 və ya 2n = 22 xromosom olduğu müəyyən edilib.

• Pseudacacia Moench
• Pseudo-acacia Duhamel