 |
 |
Love.az |  |
 |
Əbu Bəkr Şəmsul-Əimmə Məhəmməd ibn Əhməd ibn Əbi Səhl Səraxsi (ərəb. أبوبكر محمد بن أحمد السرخسي; 1009, Sərəxs, Rəzəvi Xorasan ostanı – 1090 və ya 1096, Yeni Mərgilan) — Hənəfi məzhəbinin görkəmli fiqh alimi.[1]
| Səraxsi | |
|---|---|
| ərəb. أبوبكر محمد بن أحمد السرخسي | |
 | |
| Doğum tarixi | 1009 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1090 və ya 1096 |
| Vəfat yeri | |
| Elm sahəsi | fiqh |
| Elmi rəhbəri | Halvani |
Künyəsi "Əbu Bəkr"dir. Türkistanda yetişən İslam alimlərindən olub, 1010-cu ildə Səraxsda dünyaya gəlmişdir. 1090-cı ildə vəfat etmişdir. Ona Səraxs şəhərinə izafədən Səraxsi deyilmişdir. Səraxs şəhəri, Türkmənistanda Məşhəd ilə Mərv arasında köhnə bir şəhər olub, bu gün İran və Türkmənistan sərhədi üzərindədir.[1]
Əbu Bəkr Səraxsi təhsilini Buxarada aldı. Fiqh elmini zamanının ən məşhur alimlərindən olan Halvanidən öyrəndi. Uzun illər bu müəlliminin dərslərinə davam edib, fiqh elmində çox yaxşı yetişdi. Bu şəxsdən başqa, digər alimlərdən də dərs aldı. Dövlətlər hüququ barəsində alim və bu barədə imamı Məhəmməd əş-Şeybani tərəfindən yazılan əsərlərdə mütəxəssis olan Əbu Həsən Əli ibn Məhəmməd bin Hüseyndən və Əbu Həfs Ömər ibn Mənsur əl-Bəzzardan dərs almışdır.[1]
Səraxsinin ən başda gələn müəllimi Halvani Buxarada məşhur Hənəfi məzhəbi alimlərindən idi. Elmiylə, yaşayışıyla, tələbə yetişdirməsi ilə insanlığa çox xidmət edən bu müəllimindən sonra onun yerinə keçdi, elmdəki üstünlüyündən ötəri Səraxsiyə də Şəmsül-Əimmə (alimlərin, imamların günəşi) ləqəbi verilmişdir.[1]
Səraxsi, kəlam və münazərə elmində də alim olub,[2] çox ibadət edən zahid bir şəxs idi. Ömürü elm öyrənmək, öyrətmək və dinə xidmət etməklə keçmişdir. Bu barədə çox çətinliklərə dözmüş və çox mükəmməl əsərlər yazmışdır. Osmanlı şeyxül-islamı Kamalpaşazadə, Səraxsinin müctəhid fil-məzhəb təbəqəsindən (Məzhəbdə müctəhid) olduğunu bildirmişdir.[1]
Səraxsinin həyatında əhəmiyyətli və çətin bir dövr olmuşdur. Bu dövr, çox sürən həbs həyatıdır. Zamanın xaqanı Şəmsmülk Nəsr xana nəsihət etmiş, nəsihətləri xaqanın xoşuna gəlmədiyindən Şəmsmülk Nəsr xan tərəfindən həbs edilmişdir.[3] Atıldığı həbsxanada bir quyuya bağlanmışdır. Uzun müddət, həbs edildiyi quyuda qalmışdır. Dibində otaq kimi kiçik bir yer olan bu quyuda belə elmi işlərini davam etdirmişdir. Yanında heç bir kitab yox idi. Lakin o, on iki min cüz kitabı əzbərləmişdi. Tələbələrinə, bu quyudaykən dərs verdi. Tələbələri quyunun başına toplanar, o da aşağıdan onlara dərs verərdi. Otuz cildlik "Məbsut" adlı məşhur əsərini, bu həbsliyi əsnasında, quyunun içindən çöldə olan tələbələrinə söyləmək surətiylə yazdırmışdır. Bu kitabı yazdırarkən heç bir qaynağa müraciət etməmiş, daha əvvəl öyrənmiş və əzbərləmiş olduğu məlumatlarla yazdırmışdır.[4]
Səraxsi bir dəfə, soyuq səbəbi ilə elm oxumaq üçün dəstəmaz almayan tələbəsinə belə dedi:
"Allahu Təala səni bağışlasın. Bu qədər soyuq səbəbiylə dəstəmaz almaqdan imtina edilərmi? Mən Buxarada tələbəykən, bir gün qarın ağrısına tutulmuşdum. Gündə qırxa qədər tualetə getməyə məcbur qalırdım. Hər dəfə dəstəmazı təzələmək üçün çaya gedirdim, elə soyuq idi ki, otağıma gəldiyimdə mürəkkəbim donmuş olurdu. Sonra mürəkkəb qabını bir müddət sinəmə sürtürdüm və sinəmin hərarəti onu əridincə, qeydlərimi yazmağa davam edirdim."[4]
Həbsinin son aylarında, məmləkəti vətəndaş müharibələri ilə qarışmışdı. Bu aralar, Məhəmməd əş-Şeybaninin dövlətlərin ümumi hüququ ilə əlaqədar "Siyəri-Kəbir" adlı əsərini şərh etməyə başladı. Bu kitabı, dövlətlər hüququ sahəsində yazılan ilk əsərdir. 1087-ci il Rəbiül-əvvəlin 20-də həbsdən çıxarıldı.[5] Həbsdən çıxaıldıqdan bir müddət sonra Fərqanəyə getdi. Fərqanə əmiri Həsən onu böyük bir məmnuniyyətlə qəbul etdi. Son illərini Fərqanədə keçirən Səraxsi, orada da alimlər və xalq tərəfindən çox sevilmiş, əhəmiyyətli məsələlər üçün müraciət qaynağı olmuşdur.[4]
Səraxsidən Bürhanül-Əimmə Əbdüləziz ibn Ömər ibn Mazə, Mahmud ibn Əbdüləziz Özcəndi, Rüknüddin Məsud ibn Həsən, Osman ibn Əli ibn Məhəmməd Beykəndi fiqh elmini öyrənmişlər.[1]
Sərxasinin əsərləri bunlardır:[4]
1. Kitabül-Məbsut — 30 cildlik məşhur əsəridir. Fiqh elminə dairdir. Allamə Tarsusi demişdir:
"Səraxsinin "Məbsut"u elə bir kitabdır ki, onun müxalifi ilə əməl edilməz. Ancaq ona etibar edilir və onunla fətva verilər."
2. Əşratüs-saat. Bu əsərini tələbəlik dövründə müəllimi Halvaninin qiyamət əlamətləri ilə əlaqədar dərsləri əsnasında tutduğu qeydlərdən yazmışdır.
3. Şərhi-Ziyadat-üz-ziyadat.
4. Şərhi-Məscidül-Kəbir.
5. Şərhi-Məscid-əsas-sağir.
6. Şərhül-müxtəsər fil-fiqh.
7. Şərhi-Siyəri-Kəbir — Məhəmməd əş-Şeybaninin "Siyəri-Kəbir" adındakı məşhur əsərinə yazdığı şərhidir.
8. Şərhi-müxtəsəri-Təhavi.
9. Şərhi-kitabün-nəfəqat.
10. Şərhi-Ədəbül-Qazi.
11. Fəvaidül-fiqhiyyə və Kitabül-heyz.
 |
 |
LOVE.AZ |  |
 |
|