 |
 |
Love.az |  |
 |
Əmək haqqı (ing. Wage) — işçinin göstərdiyi əməyə görə aldığı maddi ödəniş. Əmək haqqı əmək müqaviləsi, əmək qanunvericiliyi və ya kollektiv müqavilələr əsasında müəyyən edilir.[1] Bu anlayış, geniş mənada işçinin işə görə aldığı bütün ödənişləri (maaş, bonus, əlavə və stimullaşdırıcı ödənişlər) əhatə etsə də, dar mənada əsasən iş saatına, gündəlik və ya həftəlik fəaliyyətə görə verilən ödənişi ifadə edir.[2]
| İqtisadiyyat | |
|---|---|
 | |
| Əsas kateqoriyalar | |
| Mikroiqtisadiyyat | |
| Makroiqtisadiyyat | |
| İqtisadi təlimlər tarixi | |
| İqtisadi metodologiya | |
| Alternativ iqtisadiyyat | |
| Texniki metodlar | |
| Riyazi iqtisadiyyat | |
| Ekonometrika | |
| Təcrübi iqtisadiyyat | |
| Milli Hesablar Sistemi | |
| Sahələr və alt sahələr | |
| Təhsil | |
| Səhiyyə | |
| Əmək | |
| Oyunlar nəzəriyyəsi | |
| Artım | |
| Kənd təsərrüfatı | |
| Təbii ehtiyatlar | |
| Davranış | |
| İqtisadi sistem | |
| Beynəlxalq | |
Portal:İqtisadiyyat |
Əmək haqqının tarixi insan cəmiyyətində əmək bölgüsünün və mübadilə münasibətlərinin formalaşması ilə başlanır. Ən qədim dövrlərdən insanlar bir-birinə göstərdikləri xidmətlər və görülən işlər müqabilində təbii məhsullar, mal və ya pul əvəzi ilə qarşılıq verirdilər. Bu, əmək haqqının ilkin formaları hesab olunur. Qədim dövrlərdə, xüsusilə Mesopotamiya, Misir və Yunanıstan kimi sivilizasiyalarda əmək xidmətlərinə görə ödənişlər adətən taxıl, geyim, heyvan və ya digər resurslarla edilirdi. Misir piramidalarının tikintisində çalışan işçilərin gündəlik ərzaq payı və sığınacaqla təmin olunması əmək haqqının qeyri-pul formasına nümunədir.[3][4]
Roma imperiyasında artıq işçilərə və əsgərlərə müəyyən edilmiş məbləğdə gümüş və ya mis sikkələrlə əmək haqqı verilirdi. Hətta “salarium” termini – yəni duz pulu – bu dövrdə yaranmış və daha sonra bugünkü “salary” (maaş) anlayışının əsasını təşkil etmişdir. Duz o dövrdə çox qiymətli olduğundan, bəzən ödəniş vasitəsi kimi istifadə olunurdu.[5] Orta əsrlərdə feodal təsərrüfat sistemində kəndlilər və icma üzvləri üçün əmək münasibətləri əsasən natura ilə, yəni məhsul formasında ödənişlərə əsaslanırdı. Lakin şəhərlərin artması və ticarətin genişlənməsi ilə pulla ödəniş formaları yayılmağa başladı.
Sənaye inqilabı (XVIII–XIX əsrlər) ilə əmək haqqı anlayışı ciddi şəkildə dəyişdi. Fabrik və zavodların yaranması ilə maaşlı iş forması genişləndi. Bu dövrdə iş vaxtı və əmək haqqı ciddi qaydalarla müəyyən olunmurdu və bir çox hallarda işçilər 12–16 saatlıq iş rejimində aşağı əmək haqqı ilə işləyirdilər. Bu, əmək hərəkatlarının yaranmasına, həmkarlar ittifaqlarının formalaşmasına və əmək hüquqlarının müdafiəsinə gətirib çıxardı.[6]
XX əsrdə bir çox ölkələrdə əmək qanunvericiliyi qəbul edildi, minimum əmək haqqı anlayışı tətbiq olundu və əmək münasibətləri hüquqi cəhətdən tənzimlənməyə başladı. Beynəlxalq Əmək Təşkilatı (ILO) 1919-cu ildə yaradılaraq əmək standartlarının beynəlxalq səviyyədə müəyyən edilməsinə başladı.[7]
Müasir dövrdə əmək haqqı yalnız işçinin gördüyü işə görə ödəniş vasitəsi deyil, həm də sosial rifah, iqtisadi tarazlıq və istehlakın mühüm faktorlarından biri sayılır. Rəqəmsal texnologiyaların inkişafı ilə əmək haqqının avtomatlaşdırılmış sistemlərlə hesablanması, şəffaflıq və izlənmə imkanları artmışdır.[8]
Əmək haqqı bir neçə formaya bölünür:[9]
Əmək haqqı iqtisadiyyatın mühüm tənzimləyici mexanizmlərindən biridir.[10] O, işçi qüvvəsinin motivasiyasını və istehsal səmərəliliyini artırır, həmçinin əhalinin sosial rifahının formalaşmasında əsas rol oynayır. Əmək haqqı səviyyəsi istehlak bazarına, inflyasiyaya və ümumi iqtisadi sabitliyə birbaşa təsir göstərir. Əmək haqqının verilməsi bir çox ölkədə qanunlarla tənzimlənir.[11] Azərbaycan Respublikasında bu məsələ Əmək Məcəlləsi ilə müəyyən olunur.[12] Əmək haqqının gecikdirilməsi və ya qanunsuz azaldılması halları hüquqi məsuliyyətə səbəb ola bilər. Əmək haqqı ilə bağlı beynəlxalq normalar və prinsiplər Beynəlxalq Əmək Təşkilatı (ILO) tərəfindən müəyyən edilir. Bu prinsiplərə bərabər ödəniş, təhlükəsiz və sağlam əmək şəraiti üçün adekvat ödəniş və əmək diskriminasiyasının qarşısının alınması daxildir.
234. If a shipbuilder builds ... as a present [compensation].
§234. If a boatman build ... silver as his wage.
 |
 |
LOVE.AZ |  |
 |
|
