. Love.az

Emek Haqqi - Wikipedia - Love.az

Ana Səhifə - Emek Haqqi

Əmək haqqı (ing. Wage) — işçinin göstərdiyi əməyə görə aldığı maddi ödəniş. Əmək haqqı əmək müqaviləsi, əmək qanunvericiliyi və ya kollektiv müqavilələr əsasında müəyyən edilir.[1] Bu anlayış, geniş mənada işçinin işə görə aldığı bütün ödənişləri (maaş, bonus, əlavə və stimullaşdırıcı ödənişlər) əhatə etsə də, dar mənada əsasən iş saatına, gündəlik və ya həftəlik fəaliyyətə görə verilən ödənişi ifadə edir.[2]

İqtisadiyyat
Əsas kateqoriyalar
Mikroiqtisadiyyat
Makroiqtisadiyyat
İqtisadi təlimlər tarixi
İqtisadi metodologiya
Alternativ iqtisadiyyat
Texniki metodlar
Riyazi iqtisadiyyat
Ekonometrika
Təcrübi iqtisadiyyat
Milli Hesablar Sistemi
Sahələr və alt sahələr
Təhsil
Səhiyyə
Əmək
Oyunlar nəzəriyyəsi
Artım
Kənd təsərrüfatı
Təbii ehtiyatlar
Davranış
İqtisadi sistem
Beynəlxalq

Portal:İqtisadiyyat
  • b
  • m
  • r

Mündəricat

  • 1 Tarixi
  • 2 Növləri
  • 3 İqtisadi və sosial əhəmiyyəti
  • 4 İstinadlar
  • 5 Əlavə ədəbiyyat
  • 6 Xarici keçidlər

Tarixi

redaktə

Əmək haqqının tarixi insan cəmiyyətində əmək bölgüsünün və mübadilə münasibətlərinin formalaşması ilə başlanır. Ən qədim dövrlərdən insanlar bir-birinə göstərdikləri xidmətlər və görülən işlər müqabilində təbii məhsullar, mal və ya pul əvəzi ilə qarşılıq verirdilər. Bu, əmək haqqının ilkin formaları hesab olunur. Qədim dövrlərdə, xüsusilə Mesopotamiya, Misir və Yunanıstan kimi sivilizasiyalarda əmək xidmətlərinə görə ödənişlər adətən taxıl, geyim, heyvan və ya digər resurslarla edilirdi. Misir piramidalarının tikintisində çalışan işçilərin gündəlik ərzaq payı və sığınacaqla təmin olunması əmək haqqının qeyri-pul formasına nümunədir.[3][4]

Roma imperiyasında artıq işçilərə və əsgərlərə müəyyən edilmiş məbləğdə gümüş və ya mis sikkələrlə əmək haqqı verilirdi. Hətta “salarium” termini – yəni duz pulu – bu dövrdə yaranmış və daha sonra bugünkü “salary” (maaş) anlayışının əsasını təşkil etmişdir. Duz o dövrdə çox qiymətli olduğundan, bəzən ödəniş vasitəsi kimi istifadə olunurdu.[5] Orta əsrlərdə feodal təsərrüfat sistemində kəndlilər və icma üzvləri üçün əmək münasibətləri əsasən natura ilə, yəni məhsul formasında ödənişlərə əsaslanırdı. Lakin şəhərlərin artması və ticarətin genişlənməsi ilə pulla ödəniş formaları yayılmağa başladı.

Sənaye inqilabı (XVIII–XIX əsrlər) ilə əmək haqqı anlayışı ciddi şəkildə dəyişdi. Fabrik və zavodların yaranması ilə maaşlı iş forması genişləndi. Bu dövrdə iş vaxtı və əmək haqqı ciddi qaydalarla müəyyən olunmurdu və bir çox hallarda işçilər 12–16 saatlıq iş rejimində aşağı əmək haqqı ilə işləyirdilər. Bu, əmək hərəkatlarının yaranmasına, həmkarlar ittifaqlarının formalaşmasına və əmək hüquqlarının müdafiəsinə gətirib çıxardı.[6]

XX əsrdə bir çox ölkələrdə əmək qanunvericiliyi qəbul edildi, minimum əmək haqqı anlayışı tətbiq olundu və əmək münasibətləri hüquqi cəhətdən tənzimlənməyə başladı. Beynəlxalq Əmək Təşkilatı (ILO) 1919-cu ildə yaradılaraq əmək standartlarının beynəlxalq səviyyədə müəyyən edilməsinə başladı.[7]

Müasir dövrdə əmək haqqı yalnız işçinin gördüyü işə görə ödəniş vasitəsi deyil, həm də sosial rifah, iqtisadi tarazlıq və istehlakın mühüm faktorlarından biri sayılır. Rəqəmsal texnologiyaların inkişafı ilə əmək haqqının avtomatlaşdırılmış sistemlərlə hesablanması, şəffaflıq və izlənmə imkanları artmışdır.[8]

Növləri

redaktə

Əmək haqqı bir neçə formaya bölünür:[9]

  • Saatlıq əmək haqqı (ing. hourly wage) — işçiyə hər saat üçün müəyyən edilən məbləğ əsasında ödəniş edilir. Xüsusilə xidmət və istehsalat sektorunda geniş yayılmışdır.
  • Gündəlik və həftəlik əmək haqqı — iş günləri və ya həftələr üzrə hesablanır.
  • Əmək məhsuldarlığına əsaslanan əmək haqqı — işçinin konkret məhsul və ya xidmət üzrə gördüyü işin miqdarı və keyfiyyətinə görə təyin olunur.
  • Minimum əmək haqqı — dövlət tərəfindən müəyyən edilən, işçiyə qanunla verilməli olan minimum ödənişdir.

İqtisadi və sosial əhəmiyyəti

redaktə

Əmək haqqı iqtisadiyyatın mühüm tənzimləyici mexanizmlərindən biridir.[10] O, işçi qüvvəsinin motivasiyasını və istehsal səmərəliliyini artırır, həmçinin əhalinin sosial rifahının formalaşmasında əsas rol oynayır. Əmək haqqı səviyyəsi istehlak bazarına, inflyasiyaya və ümumi iqtisadi sabitliyə birbaşa təsir göstərir. Əmək haqqının verilməsi bir çox ölkədə qanunlarla tənzimlənir.[11] Azərbaycan Respublikasında bu məsələ Əmək Məcəlləsi ilə müəyyən olunur.[12] Əmək haqqının gecikdirilməsi və ya qanunsuz azaldılması halları hüquqi məsuliyyətə səbəb ola bilər. Əmək haqqı ilə bağlı beynəlxalq normalar və prinsiplər Beynəlxalq Əmək Təşkilatı (ILO) tərəfindən müəyyən edilir. Bu prinsiplərə bərabər ödəniş, təhlükəsiz və sağlam əmək şəraiti üçün adekvat ödəniş və əmək diskriminasiyasının qarşısının alınması daxildir.

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ Ezzamel, Mahmoud. "Work Organization in the Middle Kingdom, Ancient Egypt". Organization. 11 (4). July 2004: 497–537. doi:10.1177/1350508404044060. ISSN 1350-5084.
  2. ↑ Finley, Moses I. The ancient economy. Berkeley: University of California Press. 1973. səh. 65. ISBN 9780520024366.
  3. ↑ Thompson, E. P. "Time, Work-Discipline, and Industrial Capitalism". Past and Present (38). 1967: 56–97. doi:10.1093/past/38.1.56. JSTOR 649749.
  4. ↑ Dohrn-van Rossum, Gerhard. History of the hour: Clocks and modern temporal orders. Thomas Dunlap (trans.). Chicago: University of Chicago Press. 1996. ISBN 9780226155104.
  5. ↑ Finley, Moses I. The ancient economy. Berkeley: University of California Press. 1973. ISBN 9780520024366.
  6. ↑ Powell, Marvin A. Metrology and Mathematics in Ancient Mesopotamia // Sasson, Jack M. (redaktor). Civilizations of the Ancient Near East. III. New York, NY: Charles Scribner's Sons. 1995. səh. 1955. ISBN 0-684-19279-9.
  7. ↑ Hammurabi. . Sommer, Otto tərəfindən tərcümə olunub. "Code of Hammurabi, King of Babylon". Records of the Past. Washington, D.C.: Records of the Past Exploration Society. 2 (3). 1903: 85. İstifadə tarixi: June 20, 2021. 234. If a shipbuilder builds ... as a present [compensation].
  8. ↑ Hammurabi. "Code of Hammurabi, King of Babylon". Avalon Project. King, Leonard William tərəfindən tərcümə olunub. New Haven, Connecticut: Yale Law School. 1910. İstifadə tarixi: June 20, 2021.
  9. ↑ Hammurabi. "Code of Hammurabi, King of Babylon" (PDF). Liberty Fund. Harper, Robert Francis tərəfindən tərcümə olunub (2nd). Chicago: University of Chicago Press. 1904. səh. 83. İstifadə tarixi: June 20, 2021. §234. If a boatman build ... silver as his wage.
  10. ↑ Magnusson, Charlotta. "Why Is There A Gender Wage Gap According To Occupational Prestige?." Acta Sociologica (Sage Publications, Ltd.) 53.2 (2010): 99-117. Academic Search Complete. Web. 26 Feb. 2015.
  11. ↑ U.S. Bureau of Labor Statistics. "Earnings of Women and Men by Race and Ethnicity, 2007" Accessed June 29, 2012
  12. ↑ "Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsi". e-qanun.az. İstifadə tarixi: 8 iyun 2025.

Əlavə ədəbiyyat

redaktə
  • Galbraith, James Kenneth. Created Unequal: the Crisis in American Pay, in series, Twentieth Century Fund Book[s]. New York: Free Press, 1998. ISBN 0-684-84988-7

Xarici keçidlər

redaktə
  Vikilüğətdə wage mövzusuna dair məlumatlar var.
  Vikianbarda Əmək haqqı ilə əlaqəli mediafayllar var.
  Vikisitatda Əmək haqqı ilə əlaqədar sitatlar var.
  • Lebergott, Stanley. Wages and Working Conditions // David R. Henderson (redaktor). Concise Encyclopedia of Economics (1st). Library of Economics and Liberty. 2002. OCLC 317650570, 50016270 və 163149563
  • U.S. Bureau of Labor Statistics
  • Wealth of Nations – click Chapter 8
  • U.S. Department of Labor: Minimum Wage Laws – Different laws by State
  • Average U.S. farm and non-farm wage
  • Prices and Wages by Decade library guide – Prices and Wages research guide at the University of Missouri libraries
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/?q=Əmək_haqqı&oldid=8167414"
LOVE.AZ