 |
 |
Love.az |  |
 |
Abbasəli Pənbeyi (1897, Miyana, Şərqi Azərbaycan ostanı – 9 mart 1977, Tehran) — fədai, siyasətçi, ictimai xadim. Məhəmməd Xiyabani və "21 Azər" hərəkatlarının iştirakçısı. Azərbaycan Milli Hökuməti qurulduqdan sonra Azərbaycan Milli Məclisinə nümayəndə seçilib, Təbrizdə polis rəisi, Urmiya və Salmasda isə fərmandar kimi fəaliyyət göstərib.
| Abbasəli Pənbeyi | |
|---|---|
 | |
| 12 dekabr 1945 – 12 dekabr 1946 | |
| 12 dekabr 1945 – 12 dekabr 1946 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1897 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 9 mart 1977 |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | avtomobil qəzası[d] |
| Dəfn yeri | |
| Partiya | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Milli Hökumət dağıldıqdan sonra həbs olunub. Bir neçə il həbsdə daha sonra isə sürgündə qaldıqdan sonra Miyanəya qayıdıb. Xeyriyyəçiliklə məşğul olub.
Abbasəli Kərbəlayı Baxşəli oğlu Pənbeyi 1897-ci ildə Miyanə şəhərində anadan olub.[1] Heç bir təhsili olmasa da siyasi ictimai mövzularda aktiv olub. Şəhərdəki konfliklərin həllində eləcə də ictimai fəaliyyətində aktib olduğuna görə şəhər əhalisi tərəfindən ona "xalaoğlu" ləqəbi verilib.[2]
1906-cı ildə yaradılmış İctimaiyyun-Amiyyun partiyasının üzvü olub.[3] Məhəmməd Xiyabani hərəkatında fədai kimi iştirak edib. 1925-ci ildə Rza şah hakimiyyətə gəldikdən sonra bir çox hərəkatlar və siyasi partiyalar dağıldı. Abbasəli Pənbeyi də bu dövrdə həbs olunaraq Təbrizə aparılıb.[1] Məhkəmədən sonra isə Sənəndəcə sürgün edilib. Burada o, Şeyx Zənbil və Qazi Məhəmməd ilə dostlaşıb.[1] Cəza müddəti bitdikdən sonra Miyanəyə geri qayıdıb və çəkməçiliklə məşğul olub.[3]
1941-ci ilin avqust sentyabr aylarında Britaniya və SSRİ qoşunları İrana daxil oldular.[4][5][6] 1941-ci il sentyabrın 17-də Rza şah taxtından imtina edərək İranı tərk etdi.[7][8] Bundan sonra ölkə ərazisində həbsdə olan siyasi məhbuslar azadlığa buraxıldılar və müxtəlif siyasi təşkilatlar yaranmağa başladı.[9][10] Abbasəli Pənbeyi də yeni yaradılmış Tudə Partiyasına üzv olub və partiyanın Miyanə komitəsində fəaliyyət göstərib.[11] 1945-ci ildə Azərbaycan Demokrat Firqəsi yaradıldıqdan sonra Tudə Partiyasını tərk edərək Demokrat Firqəsinə üzv olub. ADF-nin birinci qurultayında nümayəndə kimi iştirak edib və mərkəzi komitənin üzvü seçilib.[12]1945-ci il noyabrın 8-də Azərbaycan Demokrat Firqəsinin Mərkəzi Komitəsinin iclası baş tutub.[13] Bu iclasda fədai dəstələrinin yaradılması haqda qərar qəbul edildi.[13][14] Abbasəli Pənbeyi də Miyanə fədailərinə başçılıq edənlərdən biri olub.[15] 1945-ci il noyabrın 17-də Qulam Yəhya ilə birlikdə Miyanə şəhərinin şah qoşunlarından təmizlənməsində iştirak edib.[16] Bununla da Miyanə şəhəri şah qoşunlarından təmizlənən ilk şəhər olub.[3]
1945-ci il noyabrın 20-də Təbriz Ərk teatrının binasında Azərbaycan Xalq Konqresi fəaliyyətə başladı.[17][18][19] Noyabrın 21-də konqres nümayəndələrindən, seçkiləri bitirib hökuməti yaradana qədər, qərarların icrasını təmin etmək üçün, Milli heyət yaradıldı.[20][21] Abbasəli Pənbeyi də Milli heyətə seçilən 39 nəfərdən biri olub.[22][23][12] 1945-ci il noyabrın 27-dən dekabrın 2-ə qədər İran tarixində ilk dəfə qadınların da iştirak etdiyi azad seçkilər keçirilib.[20][14][24] Miyanədə keçirilən seçkilər nəticəsində Abbasəli Pənbeyi səs toplayaraq Azərbaycan Milli Məclisinə Miyanədən nümayəndə seçilib.[25]
1945-ci il dekabrın 12-də Azərbaycan Milli Hökuməti qurulub.[26][27] Təbriz şəhəri şah qoşunlarından təmizləndikdən sonra polis rəisi təyin olunub.[1] Urmiya şəhəri şah qoşunlarından təmizləndikdən sonra isə şəhərin fərmandarı təyin olunub.[1] 1946-cı ildə Salmas şəhəri Azərbaycan Milli Hökumətinin fədailəri tərəfindən Ömər Smitqonun kürd dəstələrindən təmizlənib. Daha sonra Abbasəli Pənbeyi Salmas şəhərinin fərmandarı təyin olunub.[28]
1946-cı il dekabrın 11-dən etibarən İran ordusu iri şəhərlərə girməzdən əvvəl bu şəhərlərdə ərbabların quldur dəstələri eləcə də mülki geyimli jandarmalar qırğınlar törətməyə başladılar.[29][30] Bu dəstələr Tehran radiosu tərəfindən "İran vətənpərvərləri" adlandırılırdılar.[30] Dəstələrin əsas məqsədi demokratların məhv edilməsi və şah qoşununun şəhərlərə girişini təmin etmək idi.[30][29] Təbriz və Azərbaycanın digər şəhərləri talana və qırğınlara məruz qaldılar.[29][31] Azərbaycan Milli Hökuməti süqut etdi.[32][33] Minlərlə insan həbs olundu. Baş verən qırğınlarda ADF üzvləri, fədailər eləcə də tanınan şairlərdən Əli Fitrət, Sədi Yüzbəndi, Cəfər Kaşif və Məhəmmədbağır Niknam qətlə yetirildilər.[34][35][36] 1946-cı il dekabrın 14-də ABŞ və Böyük Britaniya tərəfindən dəstəklənən İran ordusu Təbrizə daxil oldu.[37][38] Bundan sonra da qırğınlar və talan davam etdi.[31][37]
Azərbaycan Milli Hökuməti dağıldıqdan sonra Abbasəli Pənbeyi Salmas şəhərində həbs olunub.[1] Təbriz məhkəməsinin hökmü ilə edam cəzasına məhkum edilib. Daha sonra hökmü dəyişib və bir il yarım həbsdə qaldıqdan sonra Bəndər Abbas şəhərinə sürgün olunub.[1] Bir il də burada həbsdə qaldıqdan sonra əfv edilir və Miyanəyə geri qayıdır.[1] 1951-ci ildə Miyanə şəhərində xeyriyyə işləri ilə məşğul olmağa başlayıb. Şəhərdə tibb məntəqəsi, aptek, yeni məktəblərin yaradılmasında rolu olub.[39]
Həmin illərdə Qoşaçaya su kanalının çəkilməsi üçün vəsait ayırıb. 4 il sonra hazır olan su kanalı insanlar tərəfindən "Qara çay" və ya "Pənbeyi kəhrizi" adlanır.[1]
Heç bir təhsili olmasa da ədəbiyyata maraq göstərib və şeir yazıb.[3] Şəhriyarın dəvəti ilə dəfələrlə ədəbi məclislərdə iştirak edib.[1]
Abbasəli Pənbeyi 1977-ci il martın 9-da Tehranda avtomobil qəzasına düşərək dünyasını dəyişib. Tehranda Behişti Zəhra qəbiristanlığında dəfn olunub. Dəfn mərasimində Söhrab Sepehri, Salamulla Cavid və bir çox ictimai xadimlər iştirak ediblər.[3]
 |
 |
LOVE.AZ |  |
 |
|
