Birinci Macarıstan Respublikası (mac. Első Magyar Köztársaság),[1] 1919-cu il martın 21-dək Macarıstan Xalq Respublikası (mac. Magyar Népköztársaság) — Avstriya–Macarıstan imperiyasının dağılmasından sonra, 1918-ci ilin 16 noyabrında elan olunmuş və 1919-cu ilin 21 martına qədər mövcud olmuş qısaömürlü respublika. Bu dövr Macarıstan tarixində siyasi qarışıqlıq, ictimai çevrilişlər və ərazi itkiləri ilə xarakterizə olunur.[2][3][4]
Tarixi dövlət | |||||
Birinci Macarıstan Respublikası | |||||
---|---|---|---|---|---|
|
|||||
Macarıstan himni | |||||
![]() |
|||||
|
|||||
Paytaxt | Budapeşt | ||||
Dil | Macar dili | ||||
Rəsmi dilləri | |||||
Pul vahidi | Avstriya-Macarıstan kronu | ||||
İdarəetmə forması | respublika | ||||
![]() |
Birinci Dünya müharibəsinin sonlarına yaxın Avstriya–Macarıstan imperiyası hərbi və siyasi baxımdan zəifləyir, müxtəlif xalqlar arasında milli hərəkatlar güclənirdi. 1918-ci ilin oktyabrında imperiyanın Macarıstan hissəsində inqilabi vəziyyət yaranır.[5][6] 1918-ci il 31 oktyabrda Budapeştdə baş verən hadisələr nəticəsində Avstriya-Macarıstan taxt-tacına sadiq olan hökumət devrilmişdir və Mixael Karoli rəhbərliyində yeni müvəqqəti hökumət qurulmuşdur.[7] 1918-ci il 16 noyabrda Macarıstan Milli Şurası Birinci Macarıstan Respublikasını elan etmişdir. Mixael Karoli ölkənin ilk prezidenti olmuşdur. Yeni respublika parlamentli demokratiya, mülki azadlıqlar, torpaq islahatları və sülh siyasəti vəd edirdi. Müvəqqəti hökumət Versal Sülh Konfransına dost münasibət göstərmək və Antanta dövlətləri ilə sülh bağlamaq niyyətində idi. Yeni respublika ağır şəraitdə fəaliyyət göstərirdi. Ölkə müharibədən çıxmış, iqtisadiyyatı çökmüş, ərzaq və yanacaq qıtlığı ilə üz-üzə idi.[8] Torpaq islahatları geniş xalq dəstəyi qazansa da, torpaq sahiblərinin müqaviməti ilə qarşılaşmışdır. Ən əsas problem isə Antanta dövlətlərinin Macarıstanla bağlı sərt mövqeyi və qonşu dövlətlərin ərazi iddiaları idi.[9]
1918–1919-cu illərdə Macarıstan müxtəlif qonşu ölkələr tərəfindən işğal olunmuşdur. Çexoslovakiya Şimali Macarıstanın bir hissəsini (indiki Slovakiya ərazisi), Rumıniya Transilvaniyanı, Serbiya və Fransa qüvvələri isə cənub vilayətləri nəzarətə götürmüşdür.[10] Antanta dövlətlərinin Macarıstan ərazilərinə dair Trianon müqaviləsi ilə gələcəkdə daha da ağır şərtlər irəli sürəcəyi aydın idi. Bu vəziyyət ölkə daxilində narazılığın artmasına səbəb olmuşdur.[11]
Artan xaos və ərazi itkiləri qarşısında Mixael Karoli 1919-cu ilin martında istefa vermişdir.[12] Vəzifəyə gələn solçu qüvvələr (kommunistlər və sosial-demokratlar) Macarıstan Sovet Respublikasını elan etdilər. Bununla da Birinci Macarıstan Respublikasının varlığı sona çatmışdır.[13]