 |
 |
Love.az |  |
 |
|
Bu məqalə Lüksemburq şəhəri haqqındadır. Digər mənalar üçün Lüksemburq (dəqiqləşdirmə) səhifəsinə baxın. |
Lüksemburq (lüksemb. Stad Lëtzebuerg, fr. Ville de Luxembourg, alm. Luxemburg Stadt) — Lüksemburq Böyük Hersoqluğunun paytaxtı və əhalisinə görə ən böyük şəhəri, həmçinin eyniadlı kommunası.[6] Ölkənin cənubunda, Alzette və Petrusse çaylarının qovuşduğu yerdə, dərin dərələr üzərində qərarlaşmışdır.[10] Lüksemburq şəhəri təkcə ölkənin siyasi, iqtisadi və mədəni mərkəzi deyil, həm də Avropa İttifaqının (Aİ) üç rəsmi paytaxtından biridir (Brüssel və Strasburqla yanaşı) və Aİ-nin bir sıra mühüm qurumlarına ev sahibliyi edir.[11] Strateji mövqeyi və tarixi fortifikasiyalarına görə əsrlər boyu böyük hərbi əhəmiyyətə malik olmuş, "Şimalın Cəbəllütariqi" adlandırılmışdır.[12] Şəhərin qədim məhəllələri və istehkamları UNESCOnun Ümumdünya İrsi siyahısına daxil edilmişdir.[13]
| Paytaxt, Kommuna | |
| Lüksemburq | |
|---|---|
| lüksemb. Stad Lëtzebuerg fr. Ville de Luxembourg alm. Luxemburg (Stadt) | |
 | |
| 49°36′42″ şm. e. 6°07′42″ ş. u.HGYO | |
| Ölkə | Şablon:Lüksemburq |
| Tabesində | — (Özü kommunadır) |
| Ölkə | Lüksemburq |
| Rayon | Lüksemburq kantonu |
| Kommuna | Lüksemburq |
| Kommuna | Lüksemburq |
| Daxili bölgüsü | 24 şəhər rayonu (kvartal) |
| Burqomistr (Mayor) | Lydie Polfer (DP)[1] |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Əsası qoyulub | 963 (qalanın əsasının qoyulması)[2] |
| İlk məlumat | 963 |
| Sahəsi | 51.46[3] |
| Mərkəzin hündürlüyü | 232–436 m[4] |
| İqlimi | Mülayim okean (Köppen: Cfb)[5] |
| Saat qurşağı | UTC+1 , yayda UTC+2 |
| Əhalisi | |
| Əhalisi | 134,714[6] nəfər (2024 (1 Yanvar)) |
| Sıxlığı | 2,618 nəf./km² |
| Aqlomerasiya | ~480,000 (Funksional Şəhər Ərazisi, 2019)[7] |
| Milli tərkibi | 29.3% Lüksemburqlu; 70.7% Xarici (əsasən Portuqal, Fransız, İtalyan) (2023)[8] |
| Rəsmi dillər | Lüksemburqca, Fransızca, Almanca (Milli səviyyədə) |
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| Nəqliyyat kodu | L |
| Digər | |
| vdl.lu | |
.svg)  Lüksemburq | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Şəhərin (və ölkənin) adı ilk dəfə 963-cü ildə qeydə alınmış Lucilinburhuc (kiçik qala) sözündən gəlir.[2] Bu ad, Qraf Ziqfridin yerli kilsədən aldığı və üzərində ilk qalasını tikdirdiyi kiçik qayalıq təpəyə (Bock qayası) işarə edirdi. Zamanla bu ad inkişaf edərək müasir formalarına (Lëtzebuerg, Luxembourg, Luxemburg) çevrilmişdir.
Şəhərin tarixi 963-cü ildə Ardenn sülaləsindən olan Qraf Ziqfridin Müqəddəs Maksimin adına Trir abbatlığından qədim Roma yolu üzərində yerləşən Lucilinburhuc adlı kiçik qala və ətrafını alması ilə başlayır.[2] Strateji mövqeyi sayəsində qala ətrafında sürətlə şəhər formalaşmağa başladı.
Orta əsrlərdə Lüksemburq qrafları Müqəddəs Roma İmperiyasında nüfuzlarını artırdılar və 1354-cü ildə Lüksemburq hersoqluq statusu aldı.[14] Şəhər özünün güclü istehkamları ilə məşhurlaşdı və Avropanın ən güclü qalalarından birinə çevrildi. Bu səbəbdən dəfələrlə müxtəlif qüvvələrin (Burqundiya hersoqları, Habsburqlar, Fransa, İspaniya, Prussiya) hücumlarına və işğallarına məruz qaldı.[10]
Napoleon müharibələrindən sonra Vyana konqresi (1815) Lüksemburqu Niderland kralının şəxsi birliyi altında müstəqil Böyük Hersoqluğa çevirdi, lakin eyni zamanda şəhər Almaniya İttifaqının qarnizon qalası oldu və Prussiya hərbi qüvvələri yerləşdirildi.[15] 1839-cu ildə I London Müqaviləsi ilə Lüksemburq ərazisinin qərb hissəsini (fransızdilli) Belçikaya verməli oldu, lakin qalan hissə de-fakto müstəqillik qazandı. 1867-ci ildə Lüksemburq böhranından sonra imzalanmış II London Müqaviləsi ilə Lüksemburq tam müstəqil və daimi neytral dövlət elan edildi, Prussiya qarnizonu çıxarıldı və qalanın möhtəşəm istehkamlarının əksəriyyəti söküldü.[16]
Hər iki Dünya müharibəsi zamanı Lüksemburq Almaniya tərəfindən işğal edildi. İkinci Dünya müharibəsindən sonra ölkə neytrallıq siyasətindən imtina etdi və NATO, BMT və Avropa İttifaqının (daha əvvəl Avropa İqtisadi Birliyi) təsisçi üzvlərindən biri oldu.[17] Lüksemburq şəhəri Avropa inteqrasiyasında mühüm rol oynamağa başladı və bir sıra Avropa qurumlarının mənzil-qərargahına çevrildi.
Lüksemburq şəhəri ölkənin cənubunda, Fransa, Almaniya və Belçika sərhədlərinə yaxın məsafədə yerləşir. Şəhər 75 metr dərinliyə çatan dərin dərələr əmələ gətirən Alzette və Petrusse çaylarının üzərində qurulmuşdur. Bu dərələr təbii müdafiə xüsusiyyəti daşımış və şəhərin tarixi istehkamlarının möhkəmliyində rol oynamışdır. Dərələr üzərindən çoxsaylı körpülər (ən məşhurları Pont Adolphe və Böyük Hersoginya Şarlotta körpüsü) salınmışdır.[18] Şəhər dəniz səviyyəsindən 232 ilə 436 metr arasında dəyişən hündürlükdə yerləşir.[4]
İqlimi mülayim okean tiplidir (Cfb). Qışları yumşaq, rütubətli və əsasən buludlu, yayları isə mülayim və xoş keçir. Orta illik temperatur təxminən 9-10°C, illik yağıntı miqdarı isə 800 mm civarındadır.[5]
Lüksemburq şəhəri ölkənin 100-dən çox kommunasından biridir və ölkənin paytaxtı statusunu daşıyır. Şəhər Lüksemburq kantonunun inzibati mərkəzidir. Kommuna Burqomistr (Mayor) tərəfindən idarə olunan İcra Şurası (collège échevinal) və seçkili Şəhər Şurası (conseil communal) tərəfindən idarə edilir.[19] Hazırkı burqomistr Lydie Polferdir (Demokrat Partiyası).[1] Şəhər 24 inzibati rayona (kvartala) bölünür.
Lüksemburq şəhəri çoxmillətli və kosmopolit bir şəhərdir. 2024-cü ilin yanvar ayına olan məlumata görə, şəhərin əhalisi 134,714 nəfər təşkil etmişdir.[6] Şəhər sakinlərinin yalnız təxminən 29%-i Lüksemburq vətəndaşıdır, qalan 71%-i isə 160-dan çox fərqli millətin nümayəndəsi olan xarici vətəndaşlardır.[8] Ən böyük xarici icmalar portuqallar, fransızlar və italyanlardır.[8] Bu demoqrafik müxtəliflik şəhərin beynəlxalq statusu və güclü iqtisadiyyatı ilə əlaqəlidir.
Şəhərdə üç rəsmi dil (lüksemburqca, fransızca, almanca) geniş istifadə olunur, lakin beynəlxalq mühit səbəbindən ingiliscə və portuqalca da çox yayılmışdır.[20]
Lüksemburq şəhəri dünyanın ən böyük maliyyə mərkəzlərindən biridir.[21] Şəhərdə çoxsaylı beynəlxalq banklar, investisiya fondları və sığorta şirkətləri fəaliyyət göstərir. Bankçılıq, maliyyə xidmətləri və sığorta sektoru şəhər və ölkə iqtisadiyyatının əsasını təşkil edir.
Avropa İttifaqının bir sıra mühüm qurumlarının (Avropa Ədalət Məhkəməsi, Avropa İnvestisiya Bankı, Avropa Hesablama Palatası, Avropa Prokurorluğu, Avropa Stabillik Mexanizmi, Avropa Parlamentinin Baş Katibliyi və s.) Lüksemburqda yerləşməsi də şəhərin iqtisadiyyatına və beynəlxalq əhəmiyyətinə böyük töhfə verir.[11] Bunlarla yanaşı, informasiya texnologiyaları, telekommunikasiya, logistika və turizm sektorları da inkişaf etmişdir. Lüksemburq adam başına düşən ÜDM göstəricisinə görə dünyada lider yerlərdən birini tutur.[22]
Lüksemburq şəhəri zəngin tarixə və mədəni irsə malikdir.
Şəhər Avropanın Mədəniyyət Paytaxtı statusuna iki dəfə (1995 və 2007) layiq görülmüşdür.[23]
Lüksemburq şəhəri yaxşı inkişaf etmiş nəqliyyat infrastrukturuna malikdir.
Lüksemburq şəhəri Avropa İttifaqının üç rəsmi paytaxtından biri kimi mühüm beynəlxalq statusa malikdir. Burada yerləşən əsas Aİ qurumları bunlardır:[11]
Bu qurumlar şəhərə böyük sayda beynəlxalq işçi qüvvəsi cəlb edir və onun kosmopolit xarakterini gücləndirir.
 |
 |
LOVE.AZ |  |
 |
|
.svg)
