 |
 |
Love.az |  |
 |
Moldovada insan hüquqları və ya Moldovada insan haqları — Moldova respublikasında əsas İnsan hüquqları və azadlıqları. Moldovada insan haqlarının vəziyyəti 2002-ci ildən bəri ciddi nəzarət altındadır. Respublikanın özündə və dünyanın müxtəlif yerlərində insan haqları qrupları müstəqil medianın ədalətsiz şəkildə sıxışdırılması və digər sui-istifadə hallarına qarşı çıxış ediblər.
ABŞ Dövlət Departamentinin İnsan Alverinə Nəzarət və Mübarizə İdarəsi Moldovanı 2017-ci ildə 2-ci dərəcəli müşahidə siyahısına daxil edib.[1]
Kommunistlərin məcburi rus dili öyrənilməsini bərpa etmək və əksər moldovalıların qonşu Rumıniya ilə paylaşdığı mədəni kimliyi müdafiə etmək cəhdlərinə qarşı 2002-ci ildə küçə etirazlarının dövlət mediasında işıqlandırılması senzuraya məruz qaldı. 2002-ci ilin fevralında Teleradio-Moldova (TVM) dövlət radiostansiyasının ağır senzurasına cavab olaraq TVM-nin yüzlərlə jurnalisti antikommunist müxalifətlə həmrəylik nümayiş etdirərək tətilə çıxdılar. Buna cavab olaraq, mart ayında bir neçə jurnalist və işçi teleşirkətdən işdən çıxarıldı və ya işdən kənarlaşdırıldı.[2]
Lakin 2004-cü ildə yenidən təkmilləşdirilmə aparıldı və Moldova Parlamenti ölkənin Cinayət Məcəlləsindən 170-ci maddəni çıxardı. 170-ci maddə böhtana görə beş ilədək həbs tələb edirdi.[3]
Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatının məlumatına görə, Moldovada media mühiti 2004-cü ildən etibarən məhdudlaşdırıcı olaraq qalır.[4] Hakimiyyət müstəqil müxalifət səslərini və hərəkatlarını susdurmaq üçün uzun müddətdir davam edən kampaniyanı davam etdirir. İnsan haqları müdafiəçiləri tərəfindən geniş şəkildə tənqid edilən bir işdə müxalifətçi Moldovanın keçmiş xüsusi xidmət orqanı rəhbəri Valeriu Pasat on il həbs cəzasına məhkum edilib. Amerika Birləşmiş Ştatları və Avropa İttifaqının hüquq müdafiəçiləri onu siyasi məhbus hesab edirlər və Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi bəyanatında bu hökm “qəddarlığı ilə təəccüblü” adlandırılıb.
"Amnesty International"ın 2007-ci il üzrə illik hesabatına görə, Moldovada insan haqlarının vəziyyəti pis olub. İşgəncə və pis rəftar geniş yayılmışdı və istintaq təcridxanasında şərait pis idi. Qadın hüquqlarını qoruyan bir sıra müqavilələr ratifikasiya olundu, lakin kişilər, qadınlar və uşaqlar zorla cinsi və digər istismar məqsədilə insan alverinə məruz qalıblar. Qadınları məişət zorakılığından qorumaq üçün tədbirlər qeyri-adekvat olub. Ölüm cəzasının ləğvi üçün konstitusiya dəyişiklikləri edildi. İfadə azadlığı məhdudlaşdırılıb, müxalif siyasətçilər hədəfə alınıb.
2009-cu ildə Moldovada son on ildə ən ciddi vətəndaş iğtişaşları yaşanarkən, Valeriu Boboc kimi bir neçə mülki şəxs polis tərəfindən öldürülüb və daha çoxu yaralanıb.[5] ABŞ Dövlət Departamentinin 2011-ci ilin aprelində açıqlanan İnsan Haqları Hesabatına görə, “Əvvəlki ildən fərqli olaraq, təhlükəsizlik qüvvələri tərəfindən heç bir qətl hadisəsi qeydə alınmayıb. İl ərzində hökumətin media üzərində qeyri-qanuni təsir göstərməsi ilə bağlı hesabatlar əhəmiyyətli dərəcədə azalıb.” Lakin “Dnestryanı hakimiyyət müstəqil medianı və müxalifət deputatlarını təqib etməkdə davam edib. Toplaşmaq, birləşmək, hərəkət və din azadlığını məhdudlaşdırmaq; və rumın dilində danışanlara qarşı ayrı-seçkilik olub."[6] Moldova "Sovet İttifaqı dövründən bəri dini azadlıqla bağlı "diqqətəlayiq irəliləyiş" əldə edib, lakin o, hələ də müxtəlifliyi inkişaf etdirmək üçün əlavə addımlar ata bilər" deyən BMT-nin din və ya etiqad azadlığı üzrə xüsusi məruzəçisi Hayner Bielefeldt[7] bu sözləri 2011-ci ilin sentyabrında Kişinyovda keçirdiyi mətbuat konfransında bildirib.
19 aprel 2021-ci il tarixində Fransanın Strasburq şəhərində Moldovada insan hüquqlarının vəziyyəti ilə bağlı Avropa Şurasının Moldova Respublikası 2021–2024-cü illər üzrə Fəaliyyət Planı imzalandı.[8]
Qaraçılara qarşı diskriminasiya Moldova cəmiyyətində sistemli problemdir. Hüquq-mühafizə orqanları, xüsusən də polis onlara qarşı ayrı-seçkilik, düşmənçilik, təhqiramiz davranış, fiziki və psixoloji zorakılıq nümayiş etdirir.[9] Pis və alçaldıcı rəftar adətən həbs zamanı baş verir, ifadə və etirafların alınması məqsədi daşıyır.[9] Hökumət orqanlarının qaraçılara qarşı fiziki zorakılıq hallarını araşdırmaqdan və ya onlara sanksiya verməkdən imtina etdiyi hallar da olub. Qaraçılar arasında savadlılıq səviyyəsi ölkə üzrə orta səviyyədən aşağıdır və bəzi icmalarda kanalizasiya, su, hamam və istilik sistemi yoxdur.[10]
Moldova konstitusiyası və qanunları ifadə və media azadlığını qoruyur və senzuranı qadağan edir. Yenə də birbaşa və dolayı senzura tətbiq edilir və Moldova "Freedom House"un 2016-cı ildə Mətbuat Azadlığı hesabatında “qismən azad” ölkə kimi sıralanır.[11]
2020-ci ildə "Freedom House" bildirib ki, medianın müdafiəsi kağız üzərində güclü olsa da, böhtan haqqında qanunlar medianın hüquqlarının əlindən alınmasına imkan verir və bu, mediaya təzyiq etmək üçün asan və rahat mexanizmə çevrilir, çünki qanunu pozan şəxslər rəsmi müfəttişlərə, xüsusən də yerli səviyyədə təsir edə bilər. Məsələn, 2020-ci ildə Prezident İqor Dodon jurnalist Ziyarula qarşı böhtan iddiası ilə məhkəməyə müraciət edib.[12]
Aşağıdakı diaqramda Moldovanın 1991-ci ildən bəri Freedom House tərəfindən hər il dərc olunan Dünyada Azadlıq hesabatlarında reytinqləri göstərilir. 1 reytinqi "azaddır"; 7, "azad deyil".[13]
2021-ci ilin reytinqləri Siyasi hüquqlar 3 və Vətəndaş Azadlıqları üçün 3 olub.
| Tarixi reytinqlər | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
 |
 |
LOVE.AZ |  |
 |
|