 |
 |
Love.az |  |
 |
Pilləkənlə enən çılpaq, No.2 (fr. Nu descendant un escalier n° 2, ing. Nude Descending a Staircase, No. 2) — Marsel Düşan tərəfindən 1912-ci ildə çəkilmiş rəsm əsəridir. Əsər əsasən modernizm klassikası kimi qəbul edilir və çəkildiyi dövrdə çox məşhur olmuşdur. 1912-ci ildə Müstəqil rəssamlar Salonunda nümayiş etdirilməmişdən əvvəl bu əsər kubistlər və futuristlər tərəfindən rədd edilmişdir. Buna baxmayaraq, əsər 20 aprel – 10 may 1912-ci il tarixində Barselonadakı J.Dalmau Qalereyalarında keçirilən “Exposició d'Art Cubista” sərgisində həmin qruplardan olan rəssamların əsərləri ilə bir yerdə sərgilənmiş[2], 1913-cü ildə Nyu-Yorkda keçirilən “Arsenal sərgisi” zamanı isə böyük marağa səbəb olmuşdur. Əsər Giyom Apollinerin 1913-cü ildə nəşr edilmiş “Les Peintres Cubistes, Méditations Esthétiques” kitabına daxil edilmişdir. “Pilləkənlə enən çılpaq” əsəri Luiza və Volter Arensberqlərin kolleksiyasının tərkib hissəsi kimi Filadelfiya Sənət Muzeyində sərgilənir.[3]
| Pilləkənlə enən çılpaq, No. 2 | |
|---|---|
 | |
| Rəssam | Marsel Düşan |
| Tarixi | 1912 |
| Üslubu | nü |
| Texnikası | yağlı boya |
| Ölçüləri | 147 sm × 89,2 sm |
| Materialı | yağlı boya[d][1] |
| Saxlanıldığı yer | Filadelfiya Sənət Muzeyi |
| İnventar nömrəsi | 1950-134-89 |
Yağlı boya ilə 147 sm × 89.2 sm (57.9 in × 35.1 in) ölçülü kətan üzərində çəkilmiş əsər portret janrındadır. Əsərdə abstrakt hərəkət edən insan qəhvəyi və oxra rəngi çalarlarında təsvir edilmişdir. Ritm və izləyiciyə doğru gələn fiqurun hərəkətini çatdırmaq üçün, bir-birindən ayrı təsvir edilən bədən hissələri iç-içə keçirilmiş konik və silindrik fiqurlar şəklində verilmişdir. Tünd rənglər bədənin konturlarını təyin etməklə hərəkət xəttini göstərir, hərəkət edən fiqurun dinamikasını vurğulayır, eyni zamanda qövsvari xəttlər çanağın hərəkəti görünüşünü yaradır.
Hərəkət sanki, yuxarı sol küncdən aşağı sağ küncə, saat əqrəbinin istiqamətinin əksinə həyata keçirilir, burada qradient yuxarı soldan aşağı sağa doğru donmuş ardıcıllığa yönəlir, müvafiq olaraq mərkəzi fiqur aşağı endikcə onun hərəkət görünüşü daha da aydınlaşır. Pilləkənlər şəklin aşağısında tünd rənglərlə verilir. Əsərin mərkəzindəki tünd və açıq rənglərin amalqamı aşağı enərək kənarlara yaxınlaşdıqca azalır. Palitranın ümumilikdə isti, parlaq olan monoxrom rənglər diapazonu oxra sarısından başlayaraq qara rəngə kimi genişlənir. Rənglər təmiz yox, yarımşəffaf halda verilir. Portretin aşağısında Düşan əsərin adını qalın hərflərlə “NU DESCENDANT UN ESCALIER” kimi qeyd edir. Fiqurun insan bədənini əks etdirməsi məsələsi cavabsız olaraq qalır; fiqurda onun yaşı, individuallığı, xarakteri və cinsinə heç bir işarə edilmir.
Əsər kubizm və futurizmin elementlərini özündə birləşdirir. Əsərdə Düşan stroboskopik foto təsvirdə olduğu kimi təkrarlanan hərəkəti göstərir. Düşan həm də Etyen-Jül Marenin donmuş-hərəkət fotolarından, xüsusilə Edvard Maybricin 1887-ci ilə aid olan və “Hərəkət edən insan fiquru” kimi nəşr edilmiş “Pilləkəndə hərəkət edən qadın” əsərindən təsirləndiyini etiraf etmişdir.[4]
Düşan əsərin 25 mart-16 may 1912-ci ildə Parisdə keçirilən Müstəqil Rəssamlar Cəmiyyətinin sərgisində təqdim edilməsini nəzərdə tutmuşdu. Əsər sərginin kataloqunda “Nu descendant un escalier n° 2” deyil, “Nu descendant l'escalier” adı ilə 1001-ci nömrə adı altında qeyd edilir. Kataloqda əsərin adı ilk dəfə kütlə üçün açıqlansa da[5], sərgidə əsər göstərilməmişdir. Qeyd edilmişdir ki, Müstəqil rəssamların 1912-ci il sərgisində Düşanın 1001 nömrə altında təqdim edilməsi nəzərdə tutulan əsəri 10.01 formasında tam 2 ədədi əsasında qızıl nisbət bazası ilə işlənmiş, həm Düşanı, həm də kubizm stilində işləyən rəssamların birliyi olan Püto qrupunun üzvlərini maraqlandıran qızıl hesabla bağlıdır.[5] Bu əlbəttə ki, təsadüf idi, həmçinin Düşanın qızıl proporsiyalar riyaziyyatı ilə hansı səviyyədə tanış olması naməlumdur, necə ki, bu nəzəriyyənin XIV əsr ərəb əlyazması olan “Min bir gecə” ilə əlaqəsi təsadüfdür.
Düşanın qardaşları Jak Viyon və Reymond Düşan Viyon komitəyə müraciət edərək, könüllü şəkildə əsərin sərgidən çıxarılmasını və ya adının dəyişdirilməsini tələb etmişdilər. Düşan qeyd edir ki, Alber Qlez kimi kubistlər əsərdəki çılpaqlığın onların bu vaxta kimi tədqiq və təqdim etdikləri çılpaqlıqdan fərqləndiyini bildirmişdilər.[6][7] Komitə əsərə qarşı çıxaraq, onun “həddən artıq ədəbi ad”a malik olmasını vurğulamış, “əsərdə pilləkənlə enən çılpaq təsvir olunmayıb, bu gülüncdür...nyu, görünən olmalıdır” deyə qeyd etmişdir.[6][8][9]
“Pilləkənlə enən çılpaq” əsərinin həm də İtalyan məmnuniyyətlə qəbul edirdi (məsələn, Konstantin Brankuzi, Frantişek Kupka, Aleksandr Arxipenko, Amadeo Modilyani, Yozef Çaki və s.) fransız kubistlər kənar təsirlərə qarşı qapıları bərk bağlayırdılar. 1912-ci ilin fevralında Parisin Bernheym-Cune Qalereyasında geniş Futurizm sərgisi keçirilmişdir. Sonradan Düşan futurizmin təsirini rədd edərək, bildirmişdir ki, hansısa təsirin ola bilməsi üçün Paris və İtaliya arasında məsafə olduqca böyükdür.[10][11]
Muzey kuratoru Ketrin Ku ilə müsahibəsində “Pilləkənlə enən çılpaq” əsəri haqqında danışan Marsel Düşan, onun futurizm, həmçinin Maybric və Marenin foto əsərləri ilə əlaqəsindən bəhs edir:
|
“1912-ci ildə...məni hərəkət edən çılpağın pilləkənlə aşağı hərəkət etməsi zamanı statik vizual görüntünün saxlanması maraqlandırırdı. Bizim gördüyümüz hərəkət edən təsvir təqdim edən xronofotoqraflar və indi stroboskopik fotoqrafiya adlandırdığımız təsvirlər məndə çılpaqlıq ideyasını yaratmışdır. Bu, o anlama gəlməməlidir ki, mən həmin fotoları kopyalamışam. Futuristləri bu ideya qismən maraqlandırsa da, mən heç vaxt futurist olmamışam. Və əlbəttə ki, o zaman kino sənətinin texnikaları inkişaf edirdi. Hərəkət və sürət haqqında bütün ideyalar səmada idi.”[12][13] | 
|
Sonradan Düşan hərəkət və onun çılpaq təsviri haqqında əlaqədən bəhs edərək deyir:
|
|
“Mənim məqsədim hərəkətin statik təsviri idi, müxtəlif pozalarda göstərilmiş statik kompozisiya, hərəkətin qəbul edildiyi formada – rəssamlığa kino effekti verməməklə. Hərəkət istiqaməti boyunca başın aşağı əyilməsi mənə düzgün görünürdü.”[14][15] |
|
Müstəqil Rəssamlar Cəmiyyətinin İdarə Komitəsinin bəyanatına cavab olaraq isə o, deyir:
|
|
“Mən qardaşlarıma heç nə demədim. Lakin mən, təcili sərgiyə gedərək, əsərimi oradan götürdüm və taksi ilə evə apardım. Əmin ola bilərsiniz ki, bu mənim həyatımın dönüş nöqtəsi idi. Mən hiss elədim ki, bundan sonra bu qruplarla heç vaxt maraqlanmadım.”[16] |
|
Mübahisələrə baxmayaraq – o zaman bu bir qədər başqa cür görünə bilərdi - əsər “Salon de la Section d'Or” və “Galerie de la Boétie”də Müstəqil Rəssamların əsərləri ilə birlikdə 1912-ci ilin oktyabrında sərgilənmişdir. Bu əsər “Du Cubisme” kitabında nəşr edilmiş, həmçinin rəssam, dizayner Andre Mare tərəfindən 1912-ci ildə Payız salonu üçün təşkil olunmuş “La Maison Cubiste” layihəsinə qoşulmuşdur (Müstəqil Rəssamlardan bir neçə ay sonra). İncəsənət tarixçisi Piter Bruk yazır ki, “Belə təəssürat yaranır ki, rəssam bu əsəri məhz həmin qrupun üzvü ola bilmək üçün işləmişdi və Pikabianın patronajlığı ilə bu, onda çox yaxşı alınmışdı.”[17]
Belə bir məlumat da var ki, Düşan, qardaşlarını və kolleqalarını, onu bu qədər sərt tənqid etdiklərinə görə heç vaxt bağışlamamışdı.[3]
1913-cü ildə Düşan bu əsəri Nyu-Yorkda keçirilən Arsenal Sərgisində təqdim etmək qərarına gəlir və portret naturalistik incəsənətə öyrəşmiş amerikalılar arasında qalmaqal yaranmasına səbəb olur. Kubizm otağında “Nu descendant un escalier” adı ilə sərgilənən əsər[18], kataloqda 241-ci nömrə altında fransız dilində adla qeyd edilmişdi.[19] Sərgi münasibətilə nəşr edilmiş açıqcada əsəri ilk dəfə ingiliscə adla “Nude Descending a Staircase” kimi təqdim edilmişdir.[20] “The New York Times”ın incəsənət tənqidçisi Culyan Strit yazırdı ki, əsər “çınqıl zavodunda partlayışı xatırladır” və karikaturaçıların satiralaşdırması üçün yaxşı materialdır.[21] “Pilləkənlə enən qida” (ing. Food Descending a Staircase) adlı bir əsər Arsenal Sərgisinin ən çox diqqət çəkən sənət əsərlərinin parodiyalarının təqdim olunduğu və paralel olaraq gözdən əlillər üçün Laythaus məktəbində keçirilən sərgidə təqdim edilmişdir. “American Art News” isə əsərdə çılpağı tapana mükafat veriləcəyini vəd etmişdi.[22]
Arsenal sərgisini ziyarət edən və Marsel Düşanın əsərini görən ABŞ Prezidenti Teodor Ruzvelt yazırdı: “Nədənsə 'Pilləkənlə enən çılpaq adam' adlandırılmış əsərin şəklini çəkdim. Mənim hamam otağımda bir Navaxo xalçası var ki, istənilən düzgün interpretasiyada kubizm nəzəriyyəsini daha yaxşı çatdırır. İndi hesab etsək ki, bu xalça bir rəsm əsəridir və hansısa izah olunmaz bir səbəbə görə 'Pilləkənlə yuxarı qalxan yaxşı geyinmiş adam' adlandırılsa, onun adı ən azı 'Pilləkənlə enən çılpaq' əsərinin adı qədər aid edildiyi əsərə uyğun olar. Terminologiya nöqteyi-nəzərindən hər iki ad əsərin yaratdığı effektdən daha zəif təsirə malikdir; dekorativ dəyər, dekorativ səmimilik və təsvirilik baxımından isə Navaxo xalçası bu əsərdən xeyli qabaqdadır.” [23][24]
Arsenal Sərgisi zamanı əsər San Fransiskodan olan vəkil və art diler Frederik Si Torri tərəfindən alınmış və Berklidəki evinə gətirilmişdir. 1919-cu ildə əsərin tam ölçülü kopyasının satışa çıxarılmasından sonra, orijinalı Luiza və Volter Konrad Arensberqlərə satılmışdır.[25] 1954-cü ildə əsər Arensberqlərin mirası kimi Filadelfiya Sənət Muzeyinin kolleksiyasına daxil olmuşdur. Muzeydə əsər daimi kolleksiyanın tərkibində sərgilənir.[26]
 |
 |
LOVE.AZ |  |
 |
|
.jpg)
