 |
 |
Love.az |  |
 |
Romuva və ya Qədim Baltik Dini İcması (lit. Senovės baltų religinė bendrija[1]) — Litvalıların neopaqan icması. Onun əsası XX ərdə qoyulmuşdur. 2024-cü ildə Romuva Litva dövləti tərəfindən "ənənəvi dini icma" statusu almışdır.
Romuva sözü (həmçinin Romovė və Ruomuva şəkildə yazılır) əsrlərə aid yazılı mənbələrdə qeyd olunmuş, Şərqi Prussiya ərazisində yerləşən Romove (Romovė, Romow) adlı Baltik məbədinin adından gəlir.[2] Bu sözün mənası "məbəd" və "daxili sülhün məskəni" idi.[3] Baltik dillərində ram-/rām- kökü[4] "sakit" mənasını daşıyır. O, Proto-Hind-Avropa dilinin rekonstruksiya edilmiş *h₁rem- kökündən gəlir[5] (beləliklə o, Azərbaycan dilindəki aram sözü ilə eyniköklüdür).
Tarixi Baltik dini (lit. Baltų religija; latış. Baltu reliģija - Baltik din və ya lit. Senasis baltų tikėjimas - köhnə Baltik inanc) adətləri müxtəlif daxili və xarici təsirlər altında inkişaf edirdi. Bölgəyə gələn ən erkən xristian missionerlər haqqında məlumat IX əsrə aid mənbələrdə qeyd olunur. XI əsrdən başlayaraq, Baltlar xristianlarla daha sıx təmasda olmağa başlamışdılar. Kvedlinburq salnamələridə (lat. Annales Quedlinburgenses) Bruno fon Kerfrutun Litva və Prussiyada həyata keçirdiyi missiya təsvir olunur. Həmin missiya zamanı o, yerli paqanlara Xristianlığı qəbul etdirirdi. 1009-cu ildə fon Kerfrut 18 yoldaşı ilə birgə Yatvyaqlar tərəfindən öldürülmüşdür. 1199-cu ildən Roma Katolkik Kilsəsi Baltik dənizi sahillərində yaşayan paqanlara qarşı xaç yürüşlərinə çağırmağa başlayıb.[6]
1251-ci ildə Böyük Litva Kyazı Mindauqas Xristianlığı qəbul etmişdi. Lakin, İpati salnaməsinə görə, o, buna baxmayaraq, hələ də paqan tanrılara ibadət etməyə davam edirdi. O, Ali tanrıya, Perkunas, Teləvelis və Jvoruna üçün qurbanlıq verirdi. 1261-ci ildə, Mindauqas rəsmən Xristianlıqdan imtina etmişdi. O dövrdə, Tevton ordeninin hücumlarına baxmıyaraq, Böyük Litva Knyazlığı "paqan imperiya" kimi böyümüşdü.[7][8][9]
Tarixi Baltik dini 1387-ci ilinə qədər Böyük Litva Kyazlığının rəsmi dini idi. 1386-cı ildə Yaqaylo Xristianlığı qəbul edib və Polşanın Kralı olub. 1387-ci ildə, o Vilnüsdə Litvalıları vəftiz etdirmişdi. Məhz bu il, Litvalılar üçün rəsmən vəftiz tarixi sayılır, çünki bundan əvvəlki Mindauqas vəftizindən sonra, Litva paqan ölkə olmağa davam edirdi.[8]
Beləliklə, XIV əsrdə Litva Xristianlığı qəbul edən və paqanizmdən imtina edən son Avropa dövləti olmuşdu.[9] Xristianlığın qəbulundan sonra, Baltik dininin vacibliyi tədricən azalıb. Köhnə dindən ayrılış nəciblərdə (lit. bajorai) daha erkən baş vermişdi.[10] Kədlilər arasında isə, özəlliklə Jemaytiyada paqan əməllər davam edirdi və XVII əsrin ikinci yarısına qədər qeydə alınırdı.[11]
XIX əsrdə romantizmin təsiri altında olan Litva ziyalıları paqanizmi və folkloru ideallaşdırmağa başlamışdılar.[12] Xalq arasında paqan adətləri saxlanılıb. Məsələn, bayramlar zamanı paqan və xrisian adətləri qarışıq şəkildə tədbiq olunur.[13][14] Fəlsəfəçi Vidunasın (Vilhelmas Storosta) yazılarında köhnə Baltik dini məsələsi vurğulanırdı. Romuvada o, bu dinin banilərindən biri sayılır.[15]
1967-ci ildə Yonas Trinkunas "Ramuva" adlı etno-mədəni tarixi cəmiyyəti təsis etmişdi.[16] 1973-cü DTK onun fəaliyyətini Litva millətçiliyin və antisovet propaqandası kimi qiymətləndirmişdi. Trinkunas Universitetini tərk etməli məcbur olub və ona araşdırıcı fəaliyyəti ilə məşğul olmaq qadağan edildi.[17]
Litva müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra, Romuva artıq daha çox mədəni yox, dini qurum kimi fəaliyyət göstərməyə başlamışdı.[18] 1992-ci ildə Romuva Litva dövləti tərəfindən dini icma olaraq tanınmışdı. 2002-ci ildə Vilnüs, Kaunas və Moletai Romuva icmaları Qədim Baltik Dini İcması ilə birləşmişdi. 2003-cü ildə isə, baxışlarındaki fərqliliklər səbəbilə Druwi adlı icma Romuvadan ayrılmışdı.[19]
2018-ci ilin mayın 24-də Litva Seimasında Romuvanı ənənəvi din kimi tanıması haqqında təklif təqdim olunub.[20] 2019-cu ilin iyunuda, bu təklif qəbul olunmamışdı. Qanuna görə, təkrar təklif ancaq on il sonra təqdim oluna bilərdi. Təklifə əsasən Ata Yurdu İttifaqı - Xristian Demokratlar partiyası və xüsusilə Jiqimantas Pavilönis etiraz etmişdi.[21] Romuva bu qərara qarşı Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinə müraciət etmişdi. 2021-ci ilin iyunuda, məhkəmənin yekdil qərarına görə, Seimasın hərəkəti tərəfsizlik prinsipini pozmuşdu və Romuvaya üç ay sonra yenidən tanınmaq üçün müraciət etməyə icazə verilmişdi.[22] 2024-cü ilin dekabrın 12-də, Seimas Romuvanı ənənəvi din icması kimi tanımışdır.[23]
 |
 |
LOVE.AZ |  |
 |
|