Transfer qiymətləri (ing. Transfer Pricing) — bir şirkət daxilindəki bağlı tərəflər arasında (filiallar, törəmə şirkətlər və ya bölmələr) malların, xidmətlərin və ya intellektual mülkiyyətin ötürülməsi zamanı istifadə olunan[1][2] qiymətləri ifadə edir. Bu konsepsiya beynəlxalq biznes və vergi idarəetməsi sahəsində mühüm rol oynayır,[3] çünki çoxmillətli şirkətlər bu qiymətləri strategiyalarında istifadə edərək mənfəətlərini optimallaşdırmağa çalışırlar.[4][5][6]
Transfer qiymətləri həm vergi idarəetməsi, həm də biznes strategiyasının bir hissəsi kimi mühüm rol oynayır. Effektiv idarəetmə üçün həm hüquqi, həm də əməliyyat aspektlərini nəzərə almaq vacibdir.[7]
Transfer qiymətləri mənfəətin ölkələr arasında necə bölüşdürüldüyünə təsir edir və bu,[8] ölkələrdə tətbiq olunan fərqli vergi dərəcələri səbəbindən önəm qazanır. Şirkətlər aşağı vergi dərəcəsinə malik ölkələrə mənfəət köçürərək ümumi vergi yükünü azalda bilərlər. Şirkət daxilindəki filialların və ya bölmələrin fəaliyyətlərini düzgün qiymətləndirmək və motivasiya sistemini qurmaq üçün transfer qiymətləri istifadə olunur.[9] Şirkətlər arasında malların və xidmətlərin qiymətləri düzgün tənzimlənmədikdə, maliyyə pozuntuları və ya hüquqi problemlər yarana bilər.[10]
Çoxmillətli şirkətlərin transfer qiymətləri vasitəsilə vergilərdən[11] yayınmasının qarşısını almaq üçün müxtəlif ölkələr sərt tənzimləmə qaydaları tətbiq edir. Məsələn, OECD-nin Transfer Qiymətləri Təlimatları və BEPS (Base Erosion and Profit Shifting) təşəbbüsü[12] bu sahədə geniş şəkildə istifadə olunur. Müxtəlif ölkələrin tənzimləmələri arasındakı uyğunsuzluq, bir mənfəətin iki fərqli ölkədə vergiyə cəlb edilməsinə səbəb ola bilər. Eyni şərtlər əsasında müstəqil tərəflər arasında müqayisəli qiymət tapmaq bəzən mümkün olmur.[13] Şirkət daxilində malların, xidmətlərin və intellektual mülkiyyətin mübadiləsi çox vaxt kompleks xarakter daşıyır və dəqiq qiymət müəyyən etmək çətinləşir.
Transfer qiymətlərinin müəyyənləşdirilməsi üçün bir neçə metod mövcuddur. Bu metodlar beynəlxalq qaydalarla tənzimlənir və ən məşhurları aşağıdakılardır:[14]
Üstünlükləri | Çatışmazlıqları |
---|---|
Şirkətlər daha aşağı vergi dərəcələri olan ölkələrdə mənfəətlərini cəmləşdirə bilərlər | Qlobal ticarətdə iştirak edən şirkətlər çox vaxt müxtəlif ölkələrin mürəkkəb vergi qanunvericiliyinə uyğunlaşmalıdırlar[19] |
Transfer qiymətləri filialların fərdi töhfələrini ölçmək üçün istifadə edilə bilər[20] | Transfer qiymətləri ilə bağlı yanlış idarəetmə cərimələrə və hüquqi münaqişələrə səbəb ola bilər |
Müxtəlif valyuta riskləri və ya iqtisadi risklər balanslaşdırıla bilər[21] | Yüksək tənzimləmə yükü |