 |
 |
Love.az |  |
 |
Koqnitiv davranış terapiyası (ing. Cognitive behavioral therapy) — psixoloji problemlərin müalicəsində istifadə olunan strukturlaşdırılmış, qısa müddətli və məqsədyönlü psixoterapiya üsulu. [1]Bu terapiya forması insanların düşüncə tərzini, hisslərini və davranışlarını bir-birilə əlaqəli şəkildə araşdırır və neqativ, disfunksional düşüncələrin dəyişdirilməsi vasitəsilə emosional problemlərin həllinə yönəlir.[2]
| Koqnitiv davranış terapiyası | |
|---|---|
 Mərkəzdəki üçbucaq KDT prinsipini simvollaşdırır ki, bunun nəticəsi ilə insanın bütün əsas inancları üç kateqoriyaya endirilə bilər: özü, başqaları və gələcək. | |
| XBT-10-PKS | GZ58ZZZ |
| MeSH | D015928 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Koqnitiv davranış terapiyasının (CBT) tarixi psixoterapiyanın inkişafında mühüm dönüş nöqtələrindən biri hesab olunur. [3] CBT XX əsrin ortalarında iki əsas psixoloji yanaşmanın — klassik davranışçılıq və koqnitiv psixologiya — birləşməsi nəticəsində formalaşmışdır. Bu terapiya növü daha əvvəlki psixoanaliz və insanist psixologiya kimi modellərlə müqayisədə daha strukturlaşdırılmış və elmi əsaslara söykənən yanaşma təqdim etmişdir. CBT-nin ilk mərhələləri 1920–1950-ci illərdə inkişaf edən davranış terapiyası ilə bağlıdır. [4] Bu mərhələdə tədqiqatçılar klassik şərtlənmə (İvan Pavlov), operant şərtlənmə (B.F. Skinner) və modelləşdirmə (Albert Bandura) kimi prinsiplərdən istifadə edərək psixoloji problemlərin davranışlar səviyyəsində dəyişdirilə biləcəyini göstərmişdilər. Bu yanaşma əsasən müşahidə olunan davranışlara fokuslanır, daxili düşüncə və hissləri isə nəzərə almırdı.[5]
1960-cı illərdə Aaron Bek psixoloji problemlərin yalnız davranışlarla deyil, həm də insanların düşüncə tərzi ilə əlaqəli olduğunu vurğuladı. O, depressiya üzərində apardığı tədqiqatlarda xəstələrin avtomatik olaraq neqativ və qeyri-real düşüncələrə meyilli olduqlarını müşahidə etdi. [6]Bek bu düşüncələrin şüurlu şəkildə dəyişdirilməsi ilə emosional vəziyyətin yaxşılaşdırıla biləcəyini irəli sürdü. Onun bu yanaşması sonradan koqnitiv terapiya adlandırıldı. CBT-nin formalaşmasında digər önəmli fiqur Albert Ellis olmuşdur. O, 1955-ci ildə Rasional Emosional Davranış Terapiyasını (REBT) irəli sürdü.[7] Ellis düşünürdü ki, insanlar emosional əziyyətləri hadisələrin özündən deyil, həmin hadisələrə verdikləri subyektiv qiymətdən alırlar. Bu modeldə qeyri-rasional inancların və tələblərin müəyyənləşdirilib dəyişdirilməsi əsas məqsəd idi. Ellis CBT-nin erkən mərhələlərində koqnitiv və davranış yanaşmalarını bir araya gətirən ilk terapevtlərdən biri olmuşdur.[8]
1970–1980-ci illərdə koqnitiv və davranış yanaşmaların birləşməsi ilə Koqnitiv Davranış Terapiyası termini formalaşdı. [9][10]Bu dövrdə terapevtlər psixi pozuntuların həm düşüncə səviyyəsində, həm də davranış səviyyəsində eyni vaxtda müdaxilə ilə daha uğurlu müalicə oluna biləcəyini sübut etdilər. Beck və həmkarları CBT-nin effektivliyini nümayiş etdirən klinik araşdırmalar dərc etdilər.[11]
CBT-nin effektivliyi depressiya, anksiyete pozuntuları, fobiyalar, panik ataklar, obsessiv-kompulsiv pozuntu və digər psixi pozuntularla bağlı tədqiqatlarla dəfələrlə sübut olundu. Bu da onun psixoterapiyada aparıcı mövqe qazanmasına səbəb oldu.
1990-cı illərdən etibarən CBT qısamüddətli və sübutlara əsaslanan psixoterapiya kimi beynəlxalq səviyyədə qəbul edilməyə başladı. CBT metodikası müxtəlif spesifik sahələrə uyğunlaşdırıldı:[12]
Eyni zamanda CBT onlayn platformalarda, mobil tətbiqlərdə və özünə kömək proqramlarında da geniş tətbiq edilməyə başladı. Bu, terapiyanın daha çox insana çatmasını təmin etdi.[13]
 |
 |
LOVE.AZ |  |
 |
|