. Love.az

Turki Dili - Wikipedia - Love.az

Ana Səhifə - Turki Dili
Türk dili ilə səhv salmayın.

Türki (تورکی / ترکی ) — XI əsrdən XX əsrin əvvəllərinə qədər yazılmış, ağır iranlaşmış Osmanlı dilinin istifadə olunduğu Osmanlı imperiyası hüdudlarından kənarda türk müsəlman xalqları[1] tərəfindən istifadə edilən türk ədəbi dili. .

Türki dili
Ölkələr
  •  Özbəkistan
  •  Qazaxıstan
  •  Türkmənistan
  •  Qırğızıstan
  •  Rusiya
Regionlar Mərkəzi Asiya, Volqaboyu, Xəzərönü, Qafqaz, Krım, Kiçik Asiya
Təsnifatı
Nostratik dillər
Altay dilləri
Türki dili
Yazı ərəb əlifbası
Dil kodları

Mündəricat

  • 1 Tarixi
  • 2 Regional variantları
  • 3 İstinadlar
  • 4 Əlavə ədəbiyyat

Tarixi

redaktə

Qaraxanlı-uyğur dilinin yerli dillərlə qarşılıqlı əlaqəsinin nəticəsi olan qarluq (qarluq-xarəzm) əsasında yaranmışdır (-d- dilinin tədricən -j- dili ilə əvəzlənməsi).[2]

Bir neçə regional variantın mövcudluğuna baxmayaraq, onların ümumiliyi var idi:

  • türk dillərinin bir-birinə yaxınlığı və islamı qəbul edən müxtəlif türk əraziləri arasında aktiv mədəni və dil əlaqələri;
  • fars dilinin hərflərindən – ərəb yazısına aid olan, saitlərin qrafikada tam əks olunmadığı və buna görə də müxtəlif regionlarda eyni sözün yerli tələffüz ənənəsinə uyğun olaraq dəyişkən oxunuşu olan fars yazısından istifadə;
  • ərəb-fars leksik alınmalarının bolluğu.[3]

Regional variantları

redaktə

Onun təsiri altında olan türki dili və türki dilinin areallarının regional variantları:

  • Qızıl Orda türki dili (ad variantları: Xarəzm-türk dili, oğuz-qıpçaq türki dili, qıpçaq-oğuz türki dili;[4] XII–XVI əsrlər)
    • Qızıl Orda qıpçaq (Aral-Xəzər) – qıpçaq-noqay (qaraqalpaq, qazax, Qırğız-Qıpçaq (qırğız));
    • Şimali Qafqaz – qıpçaq (qumuq, qaraçay-balkar), qıpçaq-oğuz (şimali səlcuqi) – şimali azərbaycanca; qıpçaq-noqay (noqay); (XVIII–XX əsrin əvvəlləri, ilk poetik abidələr XV əsrə aiddir)[4]
    • Volqaboyu[5] (qədim tatar dili) – qıpçaq-bulqar tatar, başqırd); (XVII–XX əsrin əvvəlləri)
    • Krım – Krım tatarları dialektindən asılı olaraq qıpçaq, qıpçaq-noqay, oğuz-səlcuq areallardır.
  • Şərqi Oğuz[6] – şərqi oğuz (türkmən, xarəzm, Xorasan-türk);
  • Mərkəzi Asiya (cığatay dili, qarluq-xarəzm dili) – qarluq-xarəzm (özbək, uyğur);

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ Тюркские языки. Языки мира (статьи «Чагатайский язык» и «Тюрки язык»)
  2. ↑ Э. Р. Тенишев. Язык межнационального общения золотоордынской эпохи Arxivləşdirilib 2014-04-27 at the Wayback Machine
  3. ↑ М. З. Закиев Татары: проблемы истории и языка — Казань, 1995 г.
  4. ↑ 1 2 Э. Н. Наджип, Г. Ф. Благова. Тюрки язык. Языки мира: Тюркские языки. М., 1996 г. стр 127.
  5. ↑ Н.И. Егоров. "Тюрки язык". Электронная Чувашская энциклопедия. 2020-06-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11.01.2020.
  6. ↑ Şablon:BRE

Əlavə ədəbiyyat

redaktə
  • Казембек А. К. «Общая грамматика турецко-татарского языка…, обогащенное многими новыми филологическими исследованиями автора», 2 издание, испр. и доп., 1846.
  • Баскакова Н. А. О периодизации истории литературного языка тюрки: Лингвогеография, диалектология и история языка. Кишинев, 1973;
  • Тенишев Э. Р. Языки древне-среднетюркских памятников в функциональном аспекте // Вопросы языкознания, 1979, № 2;
  • Наджип Э. Н. Исследования по истории тюркских языков XI—XIV вв. М., 1989.
  • [slovar.cc/rus/bse/527542.html Современный толковый словарь. 2003]
  • Егоров Н. И. Тюрки язык // Чувашская энциклопедия.
  • Лингвистический энциклопедический словарь. 2009
  • Энциклопедия Башкирии. Ст. Тюрки.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/?q=Türki_dili&oldid=7578217"
LOVE.AZ