 |
 |
Love.az |  |
 |
Hemotoraks (q.yun. αἷμα — qan və θώραξ — döş qəfəsi mənasını verir) plevra boşluğunda qanın toplanmasıdır. Hemotoraks ağciyər damarlarında, iri damarların intratorasik şaxələrində (aorta, vena kava), döş ətrafında, mediastendə, ürəkdə və ya diafraqmada baş verən qanaxma nəticəsində əmələ gəlir.[1] Çox vaxt hemotoraks döş qəfəsi travmasından dərhal sonra özünü göstərir.[2] Döş qəfəsinin zədələnməsi nəticəsində yaranan hemotoraksı ilk dəfə orta əsrlərdə, Paraselsdə Ambruaza Pare tərəfindən təsvir etmişdir.[1] İlk dəfə hemotoraksın müalicəsi üçün elmi əsaslandırılmış tövsiyələr Nikolay Piroqov tərəfindən verilmişdir. 19-cu əsrin sonlarına qədər hemotoraksın müalicəsi zədə aldıqdan 3–5 gün sonra edilirdi. Bu üsulla yalnız sonrakı plevral ponksiyonlar müəyyən edilə bilirdi.[3] Erkən plevral ponksiyonlar isə Xalxin-Qol döyüşü zamanı öyrənildi (Apuxtin M. A., Vişnevski A. A., 1939). Hemotoraksın müalicəsi üçün müasir yerli prinsiplər Böyük Vətən Müharibəsi illərində V. I. Kolesnikov, P. A. Kupriyanov, V. S. Levit tərəfindən hazırlanmışdır.[4][5]
Hemotoraks zamanı davam edən daxili qanaxma plevra boşluğunda qanın toplanmasına gətirib çıxarır ki, bu da öz növbəsində ağciyərin sıxılmasına səbəb olur.[6] Axan qan miqdarının artması mediastinumun sağlam tərəfə mümkün yerdəyişməsinə və qanaxmanın sağlam ağciyəri də sıxmasına gətirib çıxarır.[7] Nəticədə ağciyərin tənəffüs səthi azalır və qaz mübadiləsi pozulur. Kəskin tənəffüs və ürək çatışmazlığı meydana gəlir.[8]
Plevra boşluğuna tökülən qan əvvəlcə laxtalanır, lakin sonra fibrinoliz və mexaniki defibrinasiya nəticəsində (tənəffüs hərəkətləri səbəbindən) yenidən maye halına keçir. Bəzi hallarda isə laxtalanmış qanın fibrinolizi baş vermir. Belə hallarda laxtalanmış hemotoraks inkişaf edir.[9][10][11][12] Plevra boşluğunda hava və qanın eyni vaxtda yığılması nəticəsində hemopnevmotoraks meydana gəlir.[13]
Klinik təsviri qanaxmanın intensivliyindən asılıdır. Belə xəstələrin dərisi solğun olur. Taxikardiya və aşağı təzyiq müşahidə edilir . Döş qəfəsinin zədələnmiş hissəsinin yarısının perkussiyası zamanı perkutor səsin qısalması nəzərə çarpır.[18][19] Əgər pnevmotoraks yoxdursa, mayenin yuxarı kənarı Damuazo xəttini əmələ gətirir. Ağciyərlərin auskultasiyası zamanı tənəffüsün zəifləməsi və ya dayanması müşahidə olunur. Ürəyin sərhədlərinin yerdəyişməsi baş verir. Maye varlığının fiziki əlamətləri hemotoraksın ölçüsündən asılıdır.[20]
Okklyuziv sarğı tətbiqindən başqa hemotoraks zamanı göstərilən ilk yardım, açıq və ya qapalı pnevmotoraksı zamanı göstərilən döş qəfəsi yarasının ilk yardımı ilə oxşardır.[21]
Səhiyyə müəssisələrində döş qəfəsi yaralarının müalicəsi, yaranın ilkin cərrahi müalicəsi ilə başlayır. İlk növbədə zədənin xarakteri (nüfuz edən, nüfuz etməyən) müəyyən edilir. Kiçik və nüfuz edən yaralarda yara təmizlənir və tikiş qoyulur. Döş qəfəsi orqanları zədələnirsə torakotomiya aparılır.[11][22][23]
Döş qəfəsi üzərində hər hansı bir cərrahi müdaxilə plevra boşluğuna drenajın daxil olması ilə sonlanır. Müasir drenajlar şəffaf silikonlaşdırılmış radiopaq filmdən hazırlanır. Onların diametri istifadə məqsədlərindən asılı olaraq dəyişir. Beləliklə, plevra təbəqələri arasında hava yığıldıqda diametri 0,5–2 smlik, mayenin (qan, ekssudat) çıxarılması üçün isə 1,5–2,5 smlik drenajlar qoyulur.[24]
Plevra boşluğunun drenajının 2 üsulu vardır. Bu üsullar cərrahi olmayan ("kor") və cərrahi üsullardır. Birinci üsulda diafraqmaya zərər verməmək üçün drenaj orta aksiller xətti boyunca VI qabırğaarası boşluqda aparılır. İkinci üsulda isə drenaj orta aksiller xətt boyunca 5-ci qabırğaarası boşluğa daxil edilir.[22][25][26] Plevra boşluğunu boşaltmaq üçün drenaj borusunun sərbəst ucu su sütununun −5 ilə −25 mm arasında mənfi təzyiqi olan steril şəffaf bir qaba endirilir. Belə aktiv aspirasiya üsulu ən təsirli üsul hesab olunur.
Aktiv aspirasiya üçün lazım olan şərait yoxdursa, plevra boşluğunun passiv drenajı üsulu istifadə olunur. Bu üsul Byulau sualtı drenajıdır. Drenajın xarici ucu antiseptik maye qatının altına yerləşdirilmiş qaba salınır. Məhlulun plevra boşluğuna geri axınının qarşısını almaq üçün drenaj xəstədən ən azı 80 sm aşağıda yerləşdirilir. Bu sistem plevral təzyiqin artması (ekshalasiya, öskürək, fiziki stress) nəticəsində sifonun ölçüsünə uyğun olaraq mayenin çıxması prinsipinə əsasən işləyir. Bundan əlavə, inhalyasiya zamanı drenajın maye və ya havanı plevra boşluğuna çəkməməsi üçün borunun ucuna cərrahi əlcəklə rezin bağlanır.[27][28][29]
Drenlər havanın buraxılmasından 1–2 gün sonra və ya maye dayandıqdan sonra plevra boşluğundan çıxarılır. Drenaj borusu nəfəs alarkən çıxarılır,[30] həkim 2 barmağı ilə yaranı tez sıxır və tikişlər tətbiq edir.
Açıq drenaja əlavə olaraq, plevra boşluğundan hava və mayenin çıxarılması üçün qapalı cərrahi müalicə üsulu istifadə olunur. Bu üsul diaqnostik və ya terapevtik məqsədlər üçün olan plevral ponksiyondur. Ponksiyonu yerinə yetirmək üçün xəstə oturaq və ya yarı oturaq halda olmalıdır.[31]
Havanın bu boşluğa yığılması halında ponksiyon orta körpücük xətti boyunca 2-ci qabırğaarası sahədə (qabırğanın yuxarı kənarı boyunca), mayenin[32]yığılması halında isə orta skapulyar və ya arxa aksiller xətti boyunca 4–7-ci qabırğaarası boşluqda edilir.
Orqanizmə heç bir fəsad verməyən hemotoraksın müalicəsi mümkündür. Böyük damarların zədələnməsi nəticəsində intraplevral qanaxmanın əmələ gəlməsi və kəskin qan itkisi ilə sonlanan hemotoraks ölümlə nəticələnir. İnfeksiyalı hemotoraksın olması halında isə plevra empiyemasının bərpası mümkün olmadığına görə, bu vəziyyət də yaxşı nəticələr vermir.[33]
 |
 |
LOVE.AZ |  |
 |
|