Kosovo mifi (serb. Косовски мит, serb. Косовски култ, serb. Косовска легенда) — Kosovo döyüşü (1389) ilə bağlı hadisələr haqqında əfsanələrə əsaslanan Serb milli mifidir. Bu mif, şahzadə Lazarın Kosovo Poljesindəki döyüş zamanı verdiyi apokrifik seçimə əsaslanır. Rəvayətə görə, o, Osmanlı sultanı I Murada qarşı dünyəvi qələbədən imtina edərək, xristian şəhid kimi ölməyi və "səmavi səltənəti" seçməyi üstün tutmuşdur. Bu seçim, mifə görə, serbləri seçilmiş xalq kimi göstərmək və onları Tanrı ilə ruhani əhd bağlayan bir millət kimi təqdim etməklə, Cənnət Krallığında yerini təmin etmək məqsədi daşıyırdı.
Bu mif Serb folklorunda və ədəbiyyatında mühüm yer tutmuş, şifahi epik poeziya və quslar şeirləri vasitəsilə yaşadılmışdır. Əfsanənin son forması döyüşdən dərhal sonra deyil, müxtəlif mənbələrdən qaynaqlanaraq müxtəlif versiyalara çevrilmişdir. Müasir formada isə o, XIX əsr Serbiyasında ortaya çıxmış və müasir Serbiyanın milli kimliyinin və siyasətinin mühüm tərkib hissəsinə çevrilmişdir.
Mifdə, reallıqda baş verən hadisələrdən fərqli olaraq, Vuk Brankoviç həlledici anlarda qoşunlarını geri çəkmiş və bununla da xəyanət simvoluna çevrilmişdir. Eyni zamanda, Miloş Obiliç Sultan I Muradı öldürmüş, daha sonra isə edam olunmuşdur. Əslində isə Brankoviç sona qədər cəsarətlə döyüşmüşdür.
Osmanlı Serbiyasında bu mif Osmanlı İmperiyasının taleyüklü ideoloji qəbul edilməsi kimi yozulurdu və əvvəlcə Serb xalqı ilə deyil, Serb feodal cəmiyyətinin süqutu ilə əlaqələndirilirdi. Mifin müasir təfsirlərində döyüşdə məğlubiyyət şanlı orta əsr Serbiya Krallığının süqutu və sonrasında uzunmüddətli Osmanlı işğalı və əsarəti kimi xarakterizə olunurdu. Rəvayətə görə, Şahzadə Lazar və onun cəngavərlərinin qurban verilməsi məğlubiyyətə səbəb olmuş, serblər isə Tanrı ilə müqavilə bağlayan seçilmiş xalq kimi təqdim edilmişdir.
Kosovo Mifi xristianlığa aid tanınmış simvollara, məsələn, Bibliyadakı Sonuncu Axşam, İsanın Yəhuda tərəfindən satılması və dini mənaya malik rəqəmlər kimi elementlərə əsaslanır. O, Serbiyanı xristian dünyasının Osmanlı İmperiyasına qarşı sipəri olan Antemurale Christianitatis motivinin bir variantı kimi təsvir edir.
Şahzadə Lazarın şəhidliyinin kultuna töhfə verən ilk yazılı mənbələr Serb Pravoslav Kilsəsində tapılmışdır. Bunlar əsasən Serb Patriarxı III Danilo (1390–1396) və rahibə Jefimiyanın əsərləri idi. Sonrakı əsrlərdə bir çox yazıçı və salnaməçi Balkanlarda eşitdikləri şifahi əfsanələri qələmə almışdır. 1601-ci ildə Raguza salnaməçisi Mavro Orbini Slavyanlar Krallığı adlı əsərini nəşr edərək, tarixçilərin qeydlərini və xalq əfsanələrini birləşdirmiş və mifin bərpası və inkişafında mühüm rol oynamışdır. Tronoşa Salnaməsi (1791) də əfsanənin qorunub saxlanmasına əhəmiyyətli töhfə vermişdir. Mifin inkişafına həmçinin Fransız chanson de geste janrı təsir etmişdir.
Kosovo mifinin son forması filoloq Vuk Karaciç tərəfindən formalaşdırılmışdır. O, xalq epik şeirlərini toplayaraq Kosovo Silsiləsi adlı əsəri nəşr etdirmiş və beləliklə, mifin son halını yaratmışdır.
Mifin əsas hadisələri 1389-cu ildə baş vermiş Kosovo döyüşü ilə bağlıdır. Bu döyüş haqqında bir çox detallı məlumatlar əslində məlum deyil. Rəvayətə görə, Serb hökmdarı Şahzadə Lazar, mifdə "Çar (İmperator) Lazar" kimi adlandırılırdı, Osmanlı sultanı I Murada tabe olmağa,[1][2][3][4]serb torpaqlarının idarəsini və vergilərini sultana verməyə, yaxud da ordusuna rəhbərlik edərək Kosovo Poljesində döyüşməyə dair bir ultimatum aldı.[5]Döyüşdən əvvəl Lazarın təşkil etdiyi sonuncu axşam yeməyində o, cəngavərlərinə aralarından birinin ona xəyanət edəcəyini bildirdi.[6]O, kürəkəni Vuk Brankoviçin yalanına inanaraq Miloş Obiliçi günahlandırdı. Obiliç isə bunu təkzib edərək I Muradı öldürəcəyini bildirdi.
Rəvayətə görə, döyüşdən bir gecə əvvəl Lazara Qüdsdən gələn boz bir şahin və ya şahin bənzəri bir quş peyda oldu və ona iki seçim təklif etdi: ya "dünyəvi krallıq" – yəni döyüşdə qələbə, ya da "Səmavi Krallıq" – yəni serblərin məğlubiyyəti. Bəzən deyilir ki, bu şahin peyğəmbər İlyasın özü idi. Lazar xristian şəhid kimi ölməyi seçdi və bununla da serbləri "səmavi xalq" olaraq xüsusi bir statusa qovuşdurdu. Cəngavərlər onun sözlərini qəbul edərək serblərin yalnız cənnətdə azad olacaqlarını, lakin heç vaxt əsarətə düşməyəcəklərini bəyan etdilər. Lazar döyüşə qatılmaqdan imtina edən serbləri isə lənətlədi. O və serb ordusu Samodreja Müqəddəs Yəhya Baptist Kilsəsində müqəddəs ayin icra etdilər.[7][8][9]
Döyüş Serbiya tarixində Vidovdan (Müqəddəs Vitus Günü) kimi tanınan xristian bayramında baş verdi. Osmanlı sultanı ilə gizli razılığa gələn Vuk Brankoviç döyüşün həlledici anlarında qoşunlarını geri çəkdi və bununla da xəyanət simvoluna çevrildi. Lazarın tərk edilməsindən sonra Obiliç təslim olduğunu göstərərək sultanın çadırına girdi və guya onun ayaqlarını öpmək üçün diz çökdü, lakin bu zaman gizlətdiyi xəncəri çıxararaq I Muradı ağır yaraladı. Ölüm ayağında olan sultan Obiliçin edam edilməsini əmr etdi. Onun bu fədakarlığı Lazara sədaqətini və qəhrəmanlığını göstərirdi. Döyüşdə məğlubiyyət şanlı orta əsr Serbiya Krallığının süqutu və uzunmüddətli Osmanlı işğalı və əsarəti kimi xarakterizə olunurdu.
Serb ənənəsinə görə, Paeonia peregrina adlı qırmızı çiçək Kosovo döyüşündə tökülən qanların simvoluna çevrilmişdir.
Digər tərəfdən, Lazar Osmanlı türkləri tərəfindən əsir götürülərək başı kəsilmişdir. Lazar və onun cəngavərlərinin Səmavi Krallıq naminə etdikləri qurban serb ordusunun türklər tərəfindən məğlubiyyətinə gətirib çıxarmış, serblər isə Tanrı ilə müqavilə bağlamış seçilmiş xalq kimi təqdim olunmuşdur. Rəvayətlərə görə, döyüşdə iştirak edən digər məşhur cəngavərlər arasında Milan Topliça, İvan Kosançiç, Pavle Orloviç, Stevo Vasojeviç və Musiç qardaşları da vardı. Kosovo Mifində mühüm rol oynayan qadın qəhrəmanlar da mövcuddur. Bu qadınlar, xüsusilə Osmanlı hakimiyyəti dövründə serblərin, xüsusilə də serb qadınlarının yaşadığı böyük itkiləri və tənhalığı simvolizə edirlər. Lazarın həyat yoldaşı, Nemanjiç sülaləsinin üzvü olan Şahzadə Militsa mifdə "Çariça Militsa" (İmperatriçə Militsa) kimi tanınır. O, Lazarı ən kiçik qardaşı Boşkonu sağ saxlamağa yalvarmış, beləliklə, doqquz Yuqoviç qardaşından heç olmasa biri sağ qalardı. Lakin Boşko bundan imtina edərək döyüşdə bayraqdar olmuşdur. Onun anası isə döyüşdə doqquz oğlunun hamısını itirdikdən sonra dərddən vəfat etmişdir.
Digər mühüm qadın obrazı isə Kosovo Qızıdır. O, döyüşdən bir gün sonra Kosovo Polyesinə gələrək yaralı serb döyüşçülərinə su və şərab vermiş, onlara qulluq etmişdir. Bundan əlavə, mifdə quşlar tez-tez peyda olur və onların yer ilə göy arasında əlaqəni simvolizə etdiyi düşünülür. Qarğalar danışa bilir və xəbərçi rolunu oynayır, qaranquşlar da bu funksiyanı yerinə yetirir. Yuqoviç qardaşlarının anası Tanrıdan "şahin gözləri, ağ qu quşu qanadları" istəmiş və onun duası qəbul olunmuşdur ki, o, döyüş meydanının üzərində uça bilsin və oğullarını və ərini döyüşərkən görsün. Daha sonra qarğa ona ailəsinin ölümünü təsdiqləmişdir.
İlyas peyğəmbərin şahinə çevrilməsindən əlavə, şahinlər döyüşçüləri simvolizə edirdi. Adətən müsbət simvollar sayılan göyərçinlər qorxaq və zəif düşmənlər kimi təsvir olunmuş, qartallar isə qurbanların cəsədləri ilə qidalanan yırtıcılar kimi göstərilmişdir.
Adam Stefanoviç və Pavle Çortanoviçin "Şahzadənin Axşam Yeməyi" (1871) əsərində mifin bir çox hissələri Müqəddəs Xristian simvolları, məsələn, Sonuncu Axşam Yeməyi və Yəhudanın xəyanəti üzərində qurulmuşdur.
Mifin bir çox hissələri və personajları məşhur xristian simvolları əsasında yaradılmışdır. Lazar İsa peyğəmbər və onun imanını təcəssüm etdirir.[10][11]O, döyüşdən əvvəl təşkil etdiyi axşam yeməyi bibliyadakı Sonuncu Axşam Yeməyi ilə eyni xüsusiyyətlərə malikdir – burada onun həvariləri və xəyanətkar Yəhuda[6]obrazını daşıyan Vuk Brankoviç iştirak edirdi. İsa peyğəmbər kimi, Lazar da öz xalqının yaşaması üçün ölmüşdür.[6][12][11]Bundan əlavə, mifdə on iki həvari və Üçlük kimi dini məna daşıyan rəqəmlər tez-tez istifadə olunur.[13]
Kosovo Mifi, bu döyüşü "Xristian Avropası və İslam Şərqi arasında titan savaşı" kimi təsvir edir və burada Lazar "dünyəvi krallıqdan imtina edərək səmavi krallığı" seçmişdir.[14]Mif Serbiyanı "Xristianlığın Səddi" (Antemurale Christianitatis) kimi təqdim edir, eyni zamanda digər Balkan xalqlarında da buna bənzər miflər mövcuddur.[15]Bu mif bəzən serblərdə milli qürur və haqsızlığa uğrama hissi oyatmaq üçün istifadə olunur.[16]
Kosovo Polyesində baş verən döyüşdən sonra bu ərazi "Serbiyanın beşiyi"[17]və Serb millətinin ən müqəddəs yerlərindən biri hesab edilmişdir. Sabrina P. Ramet, Şahzadə Lazar haqqındakı mifləri Kral Arturun cəngavərləri,[18]Norveçin müqəddəs şəhid kralı Olaf II və Macarıstanın ilk kralı I İştvan haqqında əfsanələrlə müqayisə etmişdir. Gerlaxlus Duijzings isə, eyni şəkildə, Naim Fərşərinin Bəktaşilik vasitəsilə Kərbəla döyüşü mifini Albaniyada Osmanlı hökmranlığına qarşı mübarizədə ilham mənbəyi kimi yaymağa çalışdığını qeyd edir. Bu mif də Serb-Ortodoks Kosovo Mifi ilə oxşar məzmun və üsluba malikdir.[19]
Kosovo Mifi uzun müddət Serb folklorunun və Serb ədəbi ənənəsinin[15] mərkəzi mövzusu olmuş və əsrlər boyu əsasən şifahi epik poeziya və quslar şeirləri şəklində qorunmuşdur. Döyüşün mifləşdirilməsi hadisədən qısa müddət sonra baş vermişdir.[20][21][22][23]Əfsanə dərhal formalaşmamış, müxtəlif mənbələrdən qaynaqlanaraq müxtəlif versiyalara çevrilmişdir. XIV-XVIII əsrlərə aid bir çox mənbələr[24] – salnamələr, geneologiyalar, illiklər, dini mətnlər və səyyahların qeydləri – Kosovo Döyüşü haqqında şifahi rəvayətləri qoruyub saxlamışdır.[22][25]Serblər arasında epik poeziya yaxşı inkişaf etmişdi və bu, mədəniyyət mənbəyi, qürur, kimlik və keçmişlə güclü bağ anlamına gəlirdi.[26]Şəhidlik kultunun və knyaz Lazar üçün Tanrının xüsusi lütfünün formalaşmasına töhfə verən[27] ən erkən qeydlərdən bəziləri Serb Patriarxı III Danilonun (1390–1396) "Knyaz Lazar haqqında rəvayət"i və dul qalmış rahibə Yefimiyanın, despot Uqljeşa Mrnyavçeviçin həyat yoldaşının "Knyaz Lazara ithaf olunmuş tərifnamə"si olmuşdur.[9][1][28][29]
Əfsanəyə görə, döyüşdən bir gecə əvvəl knyaz Lazara Qüdsdən gələn boz bir şahin və ya qartal baş çəkmiş və ona iki seçim təklif etmişdir: ya "dünyəvi bir krallıq"[1][9]– yəni döyüşdə qələbə, ya da "səmavi krallıq" – yəni serblərin məğlubiyyəti. Bəzi mənbələrə görə, bu quş əslində Bibliyadakı peyğəmbər İlyasın qiyafəsinə girmişdi.[1]Lazar xristian şəhid kimi ölməyi seçdi[1]və bununla da serblər üçün xüsusi bir səmavi xalq statusu qazandı.[1]Döyüşçülər onun sözlərini qəbul edərək, serblərin göylərdə azadlıq əldə edəcəyini, lakin heç vaxt əsarət altına düşməyəcəyini bəyan etdilər.[30][31]Lazar, həmçinin, onunla birlikdə döyüşə qatılmayan serbləri lənətlədi.[1][29][4]O və serb ordusu Samodreja Müqəddəs Yəhya Baptist kilsəsində ibadət etdilər.[29][26][32]
Döyüş xristianların müqəddəs günü olan Müqəddəs Vit Günündə, Serbiyada Vidovdan kimi tanınan gündə baş vermişdir. Osmanlı sultanı ilə razılığa gələrək öz mövqeyini qorumaq məqsədilə Vuk Brankoviç[33][34]döyüşün həlledici anlarında ordusunu geri çəkdi və bu hərəkəti ona "xəyanət" rəmzi statusunu qazandırdı. Knyaz Lazarın ölümündən sonra Milos Obiliç təslim olmaq görüntüsü yaradaraq sultanın çadırına daxil oldu[1][35][36]və guya Muradın ayaqlarını öpmək üçün diz çökdü[37], lakin o an xəncər çıxararaq sultanı ölümcül yaraladı. Ölən sultan Obiliçin edam olunmasını əmr etdi. Bu fədakarlıq onun Lazara sədaqətini və qəhrəmanlığını sübut etdi. Döyüşdə məğlubiyyət Serbiyanın şanlı orta əsr krallığının süqutu və uzunmüddətli Osmanlı hökmranlığı, eləcə də köləlik dövrünün başlanğıcı kimi qəbul edildi. Serb ənənəsində "Kosovo Döyüşündə tökülən qan" simvolu kimi Paeonia peregrina (qırmızı pion) çiçəyi qəbul edilmişdir.[9][38][4][22]
... the great amount of mythologization that followed shortly after it.