 |
 |
Love.az |  |
 |
Milad ağacı və ya Yeni il ağacı — ağ şam, küknar və ya şam ağacı kimi həmişəyaşıl iynəyarpaqlıların bəzədilməsi ilə alınan dekorativ ağac. Ənənəvi olaraq Milad və Yeni il bayramı ilə əlaqələndirilən Milad ağacının bəzədilməsi ənənəsi mənşəyini Almaniyadan almış və ilkin olaraq Müqəddəs Bonifasi ilə əlaqələndirilmişdir.[1] Sonradan bu adət erkən orta əsrlər dövründə Livoniyada (indiki Estoniya və Latviya ərazisi) və erkən modern dövrdə Almaniyada protestant ailələrin evlərində ağac bəzəmələri ilə inkişaf etdirilmişdir.[2][3] XIX əsrin II yarısından etibarən ağac bəzəmə adəti Almaniyanın lüteran ərazilərində və Rusiya imperiyasının Ostzey quberniyasında yuxarı təbəqə arasında yayılmağa başlayır.[2][4]
Ağacın bəzədilməsində ənənəvi olaraq "rəngli kağızlardan hazırlanmış çiçəklər, almalar, şəkərli oblatiolar, lametta və müxtəlif konfetlər istifadə edilirdi.[2] İlk dəfə Morav xristianları Milad ağacını şamlarla bəzəməyə başlamışlar[5], advent elektrifikasiyasından sonra isə şamlar Milad işıqları ilə əvəz edilmişdir. Müasir dövrdə Milad ağacının bəzədilməsi üçün geniş çeşidli müasir və klassik şam oyuncaqlarından, eyni zamanda müxtəlif girlyand, çələnf və şəkər çubuqlarından istifadə edilir. Doğulmanın qeyd edilməsi üçün ağacın zirvəzinə mələk Cəbrayılı simvolizə edən mələk fiquru və ya Betlehəm ulduzunu simvolizə edən böyük ulduz yerləşdirilir.[6][7] Müasir dövrdə Milad ağaclarının bəzədilməsi üçün istifadə edilən dekorlar arasında müxtəlif bantlar vasitəsilə ağac budaqlarına bağlanan və ya budaqlardan asılan zəncəfil kökəsi və şokolad kimi qida növləri də var. Roma-Katolik kilsəsi uzun müddət Lüteran kilsəsinin ağac bəzəmə ənənəsinə müqavimət göstərsə də, 1982-ci ildən etibarən Vatikanda da Milad ağacı bəzədilməyə başlamışdır.
Müasir Milad ağacının mənşəyi erkən modern Almaniyada İntibah dövrünə qədər gedib çatır. XVI əsrdə protestant xristian islahatçı Martin Lüterin ilk dəfə həmişəyaşıl ağaca işıqlı şamlar asdığına inanılır.[8][9][10] Alman lüteranlar tərəfindən Milad ağacının bəzədilməsi ilk dəfə XVI əsrdə qeydə alınmışdır və həmin məlumatda bildirilir ki, 1539-cu ildə Protestant islahatçılardan Martin Buçerin liderliyi ilə Milad ağacı Strasburq kafedralında yerləşdirilmişdir.[11][12] Morav xristianları ilk dəfə Milad ağacını şamlarla bəzəməyə başlamışlar.[5][13] Milad ağacının dəqiq tarixi bilinən ən qədim təsviri Fransanın Qrand Est regionundakı (keçmiş Elzas) Türkheym kommunasındakı şəxsi evin açardaşı üzərindəki 1576-cı ilə aid qabartmadır.[14]
Müasir Milad şam ağacı orta əsr misteriyalarında müxtəlif ölkələrdə Adəm və Həvvanın xatirə günü münasibətilə 24 dekabrda bəzədilən Cənnət ağacı ilə əlaqəlidir. Bu cür pyeslərdə dekor kimi istifadə edilən ağac, almalar (bilgi, xeyir və şər ağacının məhsullarını, dolayısıyla Məsihin öz üzərinə aldığı İlk Günahı təmsil edir) və dairəvi ağ vaflilərlə (Yevxaristiya və bağışlanmanı təmsil edir) bəzədilirdi.[15] Sonradan, Doğulma səhnəciyi kimi Cənnət ağacı da tədricən evlərdə yerləşdirilməyə başlamışdı. Ağacın bəzədilməsində istifadə edilən almalar isə parlaq şarlarla əvəzlənmişdir.[16][17]>[18][19][20][21]
Son orta əsrlərdə, müasir Milad ağacının ilk sələfi XV əsrdə Portuqaliyadakı sistersian Alkobasa monastırında qeydə alınmışdır. Sistersian ordeninin yüksək rütbəli yerli idarəçisinin qeydi Milad ağacının bilinən ən qədim yazılı xatırlanmasıdır: "Milad budağının necə qoyulması haqqında qeyd-scilicet: Miladqabağı böyük yaşıl dəfnə budağı axtarın, çoxlu qırmızı portağal toplayın, onları budaqdan asın və hər birinin üstünə şam qoyun, budağı kəndirlə əsas altar şamının arxasındakı dirəkdən as."[22]
Digər mənbələr 1600-cü illərdə Almaniyada ilk qeydə alınmış Milad ağacları ilə xristianlıqdan əvvəlki ənənələrə xas ağaclar arasında əlaqə görsələr də, bu mövqe mübahisə mövzusudur.[23] "Britannika Ensiklopediyası"na görə, həmişəyaşıl ağaclar, çələnglər və girlyandların istifadəsi qədim misirlilər, çinlilər və yəhudilərin adətləri idi. Ağaca ibadət xristianlıqdan əvvəl avropalılar arasında geniş yayılmışdı, xristianlığın qəbulundan sonra isə Şeytanı qorxutmaq üçün Skandinaviya ölkələrində evlərin Yeni il qabağı həmişəyaşıl bitkilərlə bəzədilməsi və Milad qabağı quşlar üçün Şam ağacı bəzədilməsi ilə özünü büruzə vermişdir.[24]
Qədim Romada qışın ortasında keçirilən Saturnaliya bayramı zamanı evləri həmişəyaşıl ağacların budaqlarından hazırlanmış çələnglərlə bəzəyirdilər, xristianlığın yayılmasından sonra isə bu adət Milad bayramına uyğunlaşdırılmışdır.[25] Qədim Roma şairi Qay Valeri Katull "Epitalamium" adlı poemasında tanrıların Peyelanın evini dəfnə və sərv ağacları ilə bəzəmələrindən bəhs edir. Daha sonrakı dövrdə isə Libaniy, Tertullian və İohann Xrisostom həmişəyaşıl ağacların xristianlar tərəfindən evlərin bəzədilməsində istifadə edildiyini yazırlar.[26]
Vikinqlər və sakslar arasında ağaca ibadət ənənəsi yayılmışdı.[25] Donarın palıdını kəsmiş Müqəddəs Bonifatsinin tarixçəsi paqan dinlərə inanan almanların VIII əsr adətlərini əks etdirir. Həmin hekayənin daha sonrakı dövrə aid variantında isə kəsilmiş palıdın yerində bitən həmişəyaşıl ağac dil açaraq özünün üçbucaqlı formasının Müqəddəs Üçlüyə işarə etdiyini və yüksələrək səmanı göstərdiyini deyir.[27][a]
Qış aylarında qapalı məkanlarda ağac bəzədilməsi ənənəsini Milad bayramından əvvəl, Şimali Almaniya və Livoniyanın İntibah dövrü gildiyalarında müşahidə etmək mümkündür. Miladla əlaqəli ilk bəzədilmiş ağaclar da gildiyaların zallarında peyda olmuş, tələbələr və uşaqların əylənməsi üçün bu ağaclar şirniyyatlarla bəzədilmişdi. Livoniyda (müasir Estoniya və Latviya) 1441, 1442, 1510 və 1514-cü illərdə Qarabaşlar qardaşlığının Reval (indiki Tallin) və Riqa şəhərlərindəki evlərində bayram münasibəti ilə ağaclar bəzədilmişdi. Bayram günündən əvvəlki sonuncu gecədə ağacı Ratuşa meydanına gətirirdilər və qardaşlıq üzvləri ağac ətrafında toplaşaraq rəqs edirdilər.[28]
Bremen gildiyasının 1570-ci ilə aid salnaməsində xəbər verilir ki, gildiya binasında kiçik bir ağac ucaldılmış, həmin ağac gildiya üzvlərinin bayram şəkəri toplayan uşaqları üçün “almalar, qozlar, xurmalar, krinqllar və kağızdan hazırlanmış çiçəklərlə bəzədilmişdi”.[29] 1584-cü ildə keşiş və salnaməçi Baltazar Russov “Liffland əyalətinin salnaməsi” (alm. Chronica der Provinz Lyfflandt, 1584) adlı əsərində qeyd edir ki, bazar meydanında bəzədilmiş adi küknar ağacının ucaldılması ənənəsi var; “gənc oğlanlar çoxlu qızlarla bu ağacın ətrafına gələrək nəğmələr oxuyur, əylənir və rəqs edir, bayramın sonunda isə ağacı yandırırlar”.[30]
Protestant Reformasiyasından sonra bu cür bəzədilmiş küknar ağacını, katolik Milad verteplərinin analoqu kimi, ali sinifdən olan protestant ailələrin evlərində görmək olardı. Almaniyanın protestant bölgələrində gildiya zallarından burjuaziya nümayəndələrinin evlərinə qədər olan bu keçid dövrü müasir ənənələrə başlanğıc verərək, XVIII və XIX əsrlərdə inkişaf etmişdir. Müasir dövrdə həm protestant, həm də katolik kilsə və evlərində həm bayram ağacı, həm də vertep qoyulur.[31]
Polşada mövcud olan və kökləri xristianlıqdan əvvəlki qədim slavyan inanclarına gedib çıxan xalq ənənəsinə görə, Kolyada adlı qış bayramı zamanı, ağ şam, küknar və ya şam ağacının budaqlarından Podlazniçka (pol. Podłaźniczka) adlı dəst düzəldilər və evlərdə tavan taxtapuşundan asılardı.[32] Bu zaman ağac budaqları qozlar, palıd qozaları, almalar və samandan hazırlanmış ulduzlarla bəzədilərdi. Bir qədər sonrakı dövrlərdə budaqların bəzədilməsi üçün rəngli kağızlardan hazırlanmış çiçəklər (vıtinanki), vafli, qurabiyə və Milad ağacı dekorları da istifadə edilirdi. Qədim paqan inanclarına görə, budaqların gücü yaxşı məhsuldarlılıq və firavanlıqla əlaqəli idi.[33]
Bu adət kəndlilər tərəfindən xüsusilə Kiçik Polşa və Yuxarı Sileziya ərazilərində XX əsrin əvvəllərinə kimi qorunub saxlanmışdır.[34] Podlazniçka budaq dəstləri əksər hallarda Milad axşamında nahar masası üzərində asılardı. XIX əsrin ortalarından etibarən polyak ailələrində bu ənənə tədricən daha sonra alman ailələrində yaranmış bütöv ağac bəzədilməsi ənənəsi ilə əvəzlənmişdir.[35]
_109.jpg)
XIX əsrdə populyarlaşan bu adət Avropanın bütün kral saraylarına, o cümlədən Rusiya imperator və zadəgan saraylarına da yayılmışdır. Fanni fon Arnşteyn tərəfindən dövriyyəyə gətirilmiş və şahzadə Henrietta Nassau-Vaylburq tərəfindən məşhurlaşdırılmış Milad ağacı ənənəsi 1814-cü ildə - konqres ərəfəsində Vyananı bürümüş, sonrakı illərdə isə bütün Avstriyaya yayılmışdır.[36] Fransada ilk Milad ağacı 1840-cı ildə hersoqinya Helena Maklenburq-Şverin tərəfindən bəzədilmişdir. Qəzetlərin məlumatına görə, Danimarkanın qeydə alınmış ilk Milad ağacı 1808-ci ildə qrafinya Vilhelmina Qolşteynborq tərəfindən bəzədilmişdir. Məhz həmin yaşlı hersoqinya ilk Danimarka Milad ağacının hekayəsini yazıçı Hans Xristian Andersenə 1865-ci ildə danışmışdır. Andersenin 1844-cü ildə nəşr edilmiş “Küknar ağacı” adlı nağılında Milad ağacı kimi istifadə edilən ağacın talehindən bəhs edilir.[37]
.jpg)
XVIII əsrin əvvəllərində Milad ağacının bəzədilməsi ənənəsi Yuxarı Reynland ərazisi üçün sıravi adətlərdən birinə çevrilsə də, kənd rayonlarına hələ də yayılmamışdı. XVIII əsrin sonlarından etibarən, salnamələrdə o zaman üçün hələ də dəyərli əşya olan mum şamları Milad ağacı ənənəsi ilə əlaqədar xatırlanmağa başlayır.
Aşağı Reyn boyu ərazilərdə - Roma-Katolik kilsəsi tərəfdarlarının çoxluq təşkil etdiyi rayonlarda Milad ağacı ənənəsi hələ də əksər hallarda protestant ənənəsi kimi qəbul edilirdi. Buna görə də, ənənənin yayılma arealı, uzun müddət ərzində yalnız Yuxarı Reyn ərazisi ilə məhdudlaşırdı.
1815-ci ildə, Vyana konqresindən sonra immiqrasiya edən Prussiya məmurları sayəsində Milad ağacı bəzədilməsi ənənəsi geniş yayılmağa başlamışdır.
XIX əsrdə Milad ağacı xüsusilə emiqrantlar arasında Almaniya mədəniyyətinin ifadəsi və “Gemütlichkeit” kimi qəbul edilir.[38]
Fransa-Prussiya müharibəsi zamanı hərmi kazarma və hospitallarda Milad ağaclarının bəzədilməsi, bu ənənənin ümumxalq sevgisi qazanmasında həlledici faktor rolunu oynamışdır.
XX əsrin əvvəllərindən etibarən isə Almaniya ərazisində Milad ağacları həm də kilsələrdə peyda olur və bu dəfə işıqlarla parlaq bəzədilir.[39]
Azərbaycanda ilk bayram ağaclarının bəzədilməsinə, neft fontanından sonra Bakı şəhərinə, alman, polyak və ingilislərin gəlməsi ilə başlayıb. Sonradan şəhərdəki ruslar da bu ənənəni davam etdirirdilər. Avroplılardan geri qalmaq istəməyən yerli zadəgan təbəqə də evlərində bayram ağacı bəzəməyə başlamışdı. Şam və küknar, ağaclarının dekabrın son günlərində bəzədilməsi həm dəb, həm də nüfuz göstəricisinə çevrilmişdi. Bakıda ilk rəsmi bayram ağacları Şəhər Duması və Qubernator evində qurulub. Bu ağacların bəzədilməsi ilə bayram ərəfəsində Bakıda ballar, ziyafətlərin keçirilməsi ənənələri də yaranmışdır.[40]
İlk dəfə XVII əsrdə qeydiyyata alınmış erkən sloven ənənəsinə görə hər ailə meyvələrlə bəzədilmiş və ya bəzədilməmiş bayram ağaclarını su quyusunun üstündə, yemək masasının küncündə, evin arxa həyətində və ya həyətin hasarında horizontal formada və ya başıaşağı asırdı. Müasir ənənəyə uyğun ilk Milad ağacı isə Sloveniyaya 1845-ci ildə alman pivəçi Peter Lülsdorf tərəfindən gətirilmişdir. Lülsdorf Milad ağacını Sloveniyanın paytaxtı Lyublyanada yerləşən kiçik pivə bişirmə məkanında ucaltmışdı. Sloveniyada yaşayan alman məmurlar, sənətkarlar və tacirlərin təsiri ilə bu ənənə yeli burjuaziya arasında sürətlə yayılmışdır. Sloveniyada Milad ağacını bəzəmək üçün adətən qoz, qızılı alma, buynuz ağacının meyvələri və şamlardan istifadə edilirdi. Milad ağacını tipik protestant adəti hesab edən Sloveniya katolikləri ilk dövrlərdə bu adəti əsaslı şəkildə rədd edirdilər. Hətta, Birinci Dünya müharibəsinə kimi Milad ağacı adəti Sloveniyanın kənd yerlərində yaşayanlar üçün bilinməyən bir yenilik idi, müharibədən sonra isə ümumiqəbuledilmiş bir ənənəyə çevrilmişdi. Lyublyanada ilk Milad yarmarkası 1859-cu ildə təşkil edilmişdir.[41][42]
İkinci Dünya müharibəsindən sonra Yuqoslaviyada ictimai yerlərdə (şəhərlərdə, meydanlar və bazarlarda) bəzədilən bayram ağacları siyasi səbəblərlə əlaqədar küknar ağacı yerinə sosializm və slavyan mifologiyasının simvolu olan, sədaqət, cəsarət və ləyaqətlə əlaqələndirilən ağ şamla əvəz edilmişdir. Buna baxmayaraq küknar ağacı əhali arasında məşhurluğunu saxlamış, Sloveniyanın müstəqilliyini əldə etməsindən sonra ictimai məkanlara da geri qayıtmışdır.[43][44]
A chronicle from Stasbourg, written in 1604 and widely seen as the first account of a Christmas tree in German-speaking lands, records that Protestant artisans brought fir trees into their homes in the holiday season and decorated them with "roses made of colored paper, apples, wafers, tinsel, sweetmeats, etc." ... The Christmas tree spread out in German society from the top down, so to speak. It moved from elite households to broader social strata, from urban to rural areas, from the Protestant north to the Catholic south, and from Prussia to other German states.
Having a Christmas tree became so closely identified with following Luther's path that German Catholics initially wanted nothing to do with this symbol of Protestantism. Their resistance endured until the nineteenth century, when Christmas trees finally began finding their way into Catholic homes.
German Lutherans brought the decorated Christmas tree with them; the Moravians put lighted candles on those trees.
The eight-pointed star became a popular manufactured Christmas ornament around the 1840s and many people place a star on the top of their Christmas tree to represent the Star of Bethlehem.
The same ambiguity is seen in that most familiar of angels, the angel on top of the Christmas tree. This decoration, popularized in the nineteenth century, recalls the place of the angels in the Christmas story (Luka 2:9–18).
The Christmas tree as we know it seemed to emerge in Lutheran lands in Germany in the sixteenth century. Although no specific city or town has been identified as the first to have a Christmas tree, records for the Cathedral of Strassburg indicate that a Christmas tree was set up in that church in 1539 during Martin Bucer's superintendency.
The Christmas tree became a widespread custom among German Lutherans by the eighteenth century.
Many Lutherans continued to set up a small fir tree as their Christmas tree, and it must have been a seasonal sight in Bach's Leipzig at a time when it was virtually unknown in England, and little known in those farmlands of North America where Lutheran immigrants congregated.
In Christianity, the Christmas tree is a symbol of Christ as the true tree of life; the candles symbolize the "light of the world" that was born in Bethlehem; the apples often used as decorations set up a symbolic relation to the paradisal apple of knowledge and thus to the original sin that Christ took away so that the return to Eden-symbolized by the Christmas tree-is again possible for humanity.
Next to the Nativity scene, the most popular Christmas tradition is to have a Christmas tree in the home. This custom is not the same as bringing a Yule tree or evergreens into the home, originally popular during the month of the winter solstice in Germany.
The modern Christmas tree [...] originated in western Germany. The main prop of a popular medieval play about Adam and Eve was a fir tree hung with apples (paradise tree) representing the Garden of Eden. The Germans set up a paradise tree in their homes on 24 December, the religious feast day of Adam and Eve. They hung round white discs on it (symbolizing the host, the Christian sign of Christ's body in the Eucharist); in a later tradition, the wafers were replaced by cookies of various shapes. Candles, too, were often added as the symbol of Christ. In the same room, during the Christmas season, was the Christmas pyramid, a triangular construction of wood, with shelves to hold Christmas figurines, decorated with evergreens, candles, and a star. By the 16th century, the Christmas pyramid and paradise tree had merged, becoming the Christmas tree.
have a lot of historical examples of various ancient religious communities decorating trees (including, but not limited to, the Book of Jeremiah) but it's a real reach to connect any of it to modern Christmas trees as we think of them. Scholars call this pareidolia – where we connect new data with something we already know about to make sense of it. We read about ancient people decorating trees, and we immediately think "like a Christmas tree," whether or not there's any actual connection. And, in this case, there's not.
His biographer, Eddius Stephanus, relates that while Boniface was serving as a missionary near Geismar, Germany, he had enough of the locals' reverence for the old gods. Taking an axe to an oak tree dedicated to Norse god Thor, Boniface chopped the tree down and dared Thor to zap him for it. When nothing happened, Boniface pointed out a young fir tree amid the roots of the oak and explained how this tree was a more fitting object of reverence as it pointed towards the Christian heaven and its triangular shape was reminiscent of the Christian trinity.
Man kann als sicher annehmen daß die Luzienbräuche gemeinsam mit dem Weinachtsbaum in Laufe des 19. Jahrhunderts aus Deutschland über die gesellschaftliche Oberschicht der Herrenhöfe nach Schweden gekommen sind. (Şablon:Langx)
"W całych Karpatach znano drzewko wigilijne zwane podłaźnikiem. Był to wierzchołek jodły zawieszany u powały szczytem na. dół, ubierany jabłkami i tzw. światami"
Was ist auch eine deutsche Christenfamilie am Christabend ohne Christbäumchen? Zumal in der Fremde, unter kaltherzigen Engländern und frivolen Franzosen, unter den amerikanischen Indianern und den Papuas von Australien. Entbehren doch die nichtdeutschen Christen neben dem Christbäumchen noch so viele Züge deutscher Gemüthlichkeit. [English: What would a German Christian family do on Christmas Eve without a Christmas tree? Especially in foreign lands, among cold-hearted Englishmen and frivolous Frenchmen, among the American Indians and the Papua of Australia. Apart from the Christmas tree, the non-German Christians suffer from a lack of a great many traits of German 'Gemütlichkeit'.]
 |
 |
LOVE.AZ |  |
 |
|
