 |
 |
Love.az |  |
 |
Pasport (fr. passeport,it. passaporto lat. passer sözündən – keçid və liman — əvvəllər keçmək və ya limanı tərk etmək üçün yazılı icazəyə verilən ad[1]) — dövlət sərhədlərini keçərkən və xaricdə olarkən sahibinin şəxsiyyətini və vətəndaşlığını təsdiq edən dövlət sənədidir.[2] Pasport vətəndaşlığı göstərir, lakin mütləq yaşayış ölkəsini göstərmir.
Pasport və şəxsiyyət vəsiqəsi eyni deyildir. Lakin bir çox ölkələrdə pasport həm də dövlət daxilində əsas şəxsiyyət vəsiqəsi sayılır (məsələn, Belarus). Bəzi ölkələrdə şəxsiyyət vəsiqəsi plastik kart formasındadır (məsələn, Azərbaycan, Belçika, Slovakiya, Litva, Fransa, Çin, Gürcüstan, Qazaxıstan, Ukrayna, Özbəkistanda).
Pasport, sərhədi keçmək barədə möhürlərin vurulduğu, habelə başqa ölkəyə daxil olmaq hüququ verən (vizasız rejim haqqında saziş bağlanmadıqda) vizaların yerləşdirildiyi kitabça şəklində hazırlanır. O, həm də şəxsiyyəti təsdiq edən məlumatları ehtiva edir: sahibinin fotoşəkili, adı, doğum tarixi, cinsi, doğulduğu yer və vətəndaşlığı. Pasport bütün dünyada istifadə üçün nəzərdə tutulub və buna görə də bütün ölkələrin pasportları müəyyən dərəcədə vahiddir və milli dillərdə olan yazılar adətən ingilis və/və ya fransız dillərində təkrarlanır.
Bir dövlət, bir qayda olaraq, tanımadığı dövlətin pasportu ilə ərazisinə daxil olmağa icazə vermir, lakin istisnalar var. Tayvan vətəndaşları nəinki Birləşmiş Ştatlara daxil ola, həm də elektron viza (ESTA) ilə sadələşdirilmiş girişdən istifadə edə bilərlər, baxmayaraq ki, Birləşmiş Ştatlar Tayvanı 1979-cu ildən etibarən tanımır.
Pasport haqqında ən erkən istinadlardan biri Əhdi-ətiqdədir. Misirdə hətta İslamın yayılmağ başladığı dövrdə da sərt pasport rejimi hökm sürürdü. Hakimiyyətin icazəsi olmadan heç kimin öz bölgəsini tərk etmək hüququ yox idi. İslam xilafətində pasport xüsusi vergilərin ödənilməsi üçün qəbz idi: müsəlmanlar üçün zəkat və ya qeyri-müsəlmanlar üçün cizyə. Belə ki, Xilafətin digər ərazilərinə yalnız qanuna tabe olan vergi ödəyicilərinə icazə verilirdi.
Rusiyada, 1649-cu il Katedral Məcəlləsinə görə, xarici pasportun ekvivalenti "səyahət nizamnaməsi" idi.
20-ci əsrin əvvəllərinə qədər pasportlarda yalnız sahibinin antropometrik məlumatlarını əks etdirən mətn sahələri var idi, lakin 1915-ci ildən foto texnologiyasının yayılması ilə pasport sahibinin fotoşəkili məcburi hala gəldi.[3]
Azərbaycanda pasport sistemi üzrə ilk islahat 1998-ci ilin may ayında baş tutmuşdur. Həmin vaxtdan ümumvətəndaş pasportlarının verilməsinə başlanılmışdır.[4]
Pasport terminologiyası bütün planetdə əsasən standartlaşdırılıb.
Pasportlar iki kateqoriyaya bölünür:
ölkə daxilində istifadə üçün (şəxsiyyət vəsiqəsi)
xaricdə istifadə üçün (səyahət sənədi).
Pasportların növləri aşağıdakılardır:
Adi pasport — Xaricə gedən vətəndaşlara verilir.
Rəsmi pasport — Diplomatik toxunulmazlıq iddiası olmayan seçilmiş şəxslər kateqoriyasına verilir.
Diplomatlara və konsulluq işçilərinə və onların ailə üzvlərinə verilir. Diplomatik pasporta sahib olmaq avtomatik olaraq diplomatik toxunulmazlığa malik olmaq demək deyil. Həmçinin, diplomatik pasporta sahib olmaq heç bir başqa ölkəyə vizasız giriş hüququ demək deyil. Bir qayda olaraq, turistlər və adi vətəndaşlar üçün bir ölkəyə giriş vizasız şəkildə həyata keçirilsə belə, diplomatik pasport üçün diplomatik viza alınmalıdır.
Əsas pasport itirildikdə və ya oğurlandıqda verilir. Rusiyada Rusiya vətəndaşları üçün belə bir sənəd müvəqqəti şəxsiyyət vəsiqəsidir.
Dənizçi pasportu dənizçi pasportunun sahibinin gəmi siyahısına daxil edildiyi bir gəmidə ölkədən çıxmaq və ölkəyə daxil olmaq üçün etibarlı sənəddir. Rusiya Federasiyasında dənizçinin pasportu 2014-cü il yanvarın 1-dən ləğv edilib.
Bir müəllimin müşayiəti ilə bir qrup məktəbli kimi birlikdə səyahət edən müəyyən bir qrup insana verilir. Pasport sahiblərinin getdiyi ölkə tərəfindən tanınmalıdır.
Səyahətçinin ailə üzvlərinə — ataya, anaya, həyat yoldaşına və ya arvadına, uşaqlarına verilir. Ailədə bir nəfərə verilir. Bu şəxs pasportda qeyd olunan qohumlarının bəziləri və ya hamısı ilə birlikdə səyahət edə bilər. Lakin həmin qohumların özləri bu pasportla sahibi olmadan səyahət edə bilməzlər.
Bir ölkə və ya təşkilat tərəfindən müstəsna xidmətlərə görə verilən milli pasportdan başqa sənəd
Kamuflyaj pasportu, sahibinin artıq mövcud olmayan (və ya heç vaxt mövcud olmayan) bir dövlətin vətəndaşlığını təsdiq edən yaxşı çap edilmiş sənəddir. Müxtəlif dövlətlərin təhlükəsizlik xidmətləri və digər xüsusi xidmət orqanları tez-tez müxtəlif məqsədlər üçün kamuflyaj pasportları istehsal edirlər. Çox vaxt kamuflyaj pasportları cinayətkarlara və terrorçulara kömək etmək üçün hazırlanır. Kamuflyaj pasportu onun sahibinə heç bir mövcud dövlətin vətəndaşlığını aid etmir.
Pasport nömrəsinin hərflərinin/rəqəmlərinin ardıcıllığı bir çox ölkələr üçün unikaldır:
| Ölkə | pasportun № | Hərflərin (C) və rəqəmlərin (D) sayı |
|---|---|---|
| Rusiya | DD DD DDDDDD
DDDDDDDDD |
10 D
9 D |
| Ukrayna | CCDDDDDD DDDDDDDDD |
2 C, 6 D 9 D |
| Belarus | CCDDDDDDD | 2C, 7 D |
| Litva | CCDDDDDD DDDDDDDD |
2C, 6 D 8 D |
| Latviya | CCDDDDDDD DDDDDDD |
2C, 7 D 7 D |
| Estoniya | CDDDDDDD | 1C, 7 D |
| Ermənistan | CCDDDDDDD | 2C, 7 D |
| Qazaxıstan | CDDDDDDD DDDDDDD |
1C, 7 D 7 D |
| Qırğızıstan | CCDDDDDDD | 2C, 7 D |
| Özbəkistan | CC DDDDDDD | 2C, 7 D |
| Türkmənistan | CDDDDDDD | 1C, 7 D |
| İsrail | DDDDDD DDDDDDD DDDDDDDD |
6 D 7 D 8 D |
| İndoneziya | CDDDDDD | 1C, 6 D |
| ABŞ | DDDDDDDD | 9 D |
Azərbaycan Respublikası vətəndaşının pasportu Azərbaycan Respublikasının ərazisindən kənarda vətəndaşın şəxsiyyətini təsdiq edən, habelə ona ölkədən getmək və ölkəyə gəlmək hüququnun həyata keçirilməsi üçün verilən vahid sənəddir. O "Pasportlar haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununa əsasən tənzimlənir. 1 sentyabr 2013-cü ildən etibarən vətəndaşlar yeni nəsil biometrik pasportlar ilə təmin olunurlar. Pasportun rəsmiləşdirilməsi adətən 3–4 ay müddət tələb edir.[5]
Azərbaycanda diplomatik pasportlar "Pasportlar haqqında" qanunun 6-cı maddəsinə əsasən Xarici İşlər Nazirliyi tərəfindən aşağıdakı şəxslərə verilir:[6]
Bütün səlahiyyətli şəxslər diplomatik pasport sahiblərinə və həmin pasportda yazılmış şəxslərə sərhədi sərbəst və təhlükəsiz keçməkdə, digər zəruri hallarda kömək və havadarlıq göstərməyə borcludurlar.[7]
 |
 |
LOVE.AZ |  |
 |
|