 |
 |
Love.az |  |
 |
Qrikolar (yun. Γκρίκο), həmçinin qrekaniklər[1][2][3][4][5][6] — cənubi İtaliyada yaşayan etnik yunan icması.[7][8][9][10] Onlara əsasən Kalabriya və Apuliya (Salento yarımadası) bölgələrində rast gəlinir.[11] Qrikoların cənubi İtaliyanın bir vaxtlar böyük qədim[10] və orta əsr yunan icmalarının qalıqları olduğuna inanılır (qədim Maqna-Qrekiya vilayəti). Buna baxmayaraq, qriko icmasının birbaşa qədim Yunanlardan, yaxud Bizans dövründə daha yeni orta əsr miqrasiyalarından, yoxsa hər ikisinin birləşməsindən törəməsi ilə bağlı alimlər arasında bəzi mübahisələr var.[12][13][14]
| Qrikolar | |
|---|---|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Qriko dilinin mənşəyi ilə bağlı uzun müddət davam edən mübahisə onun mənşəyi haqqında iki əsas nəzəriyyə ilə xarakterizə olunur. 1870-ci ildə Cüzeppe Morozi tərəfindən hazırlanmış ilk nəzəriyyəyə görə,[15] qriko Yunanıstandan Salentoya Bizans dövründə immiqrant dalğaları gəldiyi zaman elinist koyn dilindən yaranmışdır. Morozidən bir neçə onillik sonra Gerhard Rohlfz Manks Hatsidakisin nəzəriyyələri əsasında iddia etmişdir ki, qriko dili qədim yunan dilindən birbaşa təkamülə uğramış lokal variasiyadır.[16]
Yunan xalqı minilliklər boyu cənubi İtaliyada yaşayır. Onlar əvvəlcə Cənubi İtaliyaya çoxsaylı miqrasiya dalğaları ilə gəlmişdir. Bunlar e.ə. VIII əsrdə cənubi İtaliya və Siciliyanın qədim yunanlar tərəfindən kolonizasiya edilməsi ilə başlamış, XV əsrdə Osmanlı tərəfindən fəth edilmənin yaratdığı Bizans yunan köçlərinə qədər davam etmişdir. Orta əsrlərdə yunan regional icmaları təcrid olunmuş anklavlara çevrilmişdir. Cənubi İtaliyanın yunan sakinlərinin əksəriyyəti italyanlaşmış və əsrlər boyu yerli romandilli əhali tərəfindən mənimsənilmişdi,[17] lakin qriko icması öz orijinal yunan kimliyini, irsini, dilini və fərqli mədəniyyətini qoruyub saxlaya bilmişdir.[9][11] Buna baxmayaraq, kütləvi informasiya vasitələrinə məruz qalma onların mədəniyyətini və dilini tədricən aşındırmışdır.[18] Aspromontedən olan Kalabriya yunanlarının genetikası ilə bağlı aparılan bir araşdırmada onların İtaliyanın cənubundakı digər populyasiyalarından təcrid olunmuş və fərqli olduqları aşkar edilmişdir. Bundan əlavə, həm qrikoların, həm də digər cənub İtaliya əhalisinin əcdadları qədim Yunanıstanın Maqna-Qrekiya yaşayış məntəqəsindən olduğu aşkar edilmişdir.[19]
Qrikolar ənənəvi olaraq yunan dilinin bir forması olan taliya yunancasınaa dnışır. Son illərdə qriko dilində danışan qrikoların sayı xeyli azalmışdır. Gənc qrikoların çoxu italyan dilinə keçmişdir[20] İndiki dövrdə qrikoların çoxu
Qriko adı İtaliya yarımadasındakı yunanların ənənəvi adından götürülmüşdür. Əfsanəyə görə, bu adın mənşəyi Qrekdən adını almış qədim yunan tayfası olan qreklərdən əsaslanır. Onlar İtaliyanı müstəmləkə edən ilk yunan tayfalarından biri idilər. Maqna-Qresiya kimi tanınmağa başlayan ərazi öz adını onlardan almışdır. Latınlar bu termini bütün ellin xalqlarına münasibətdə istifadə edirdilər, çünki ilk təmasda olduqları yunanlar qreklər idi. Başqa bir fikir ondan ibarətdir ki, Γρῆκος/-α etnonimi linqvistik baxımdan nə latın dilindəki "Graecus", nə də yunan dilindəki "Graikos" sözündən əmələ gəlmir. İddiaya görə, bu, qədim italyan qonşularının Romadan əvvəlki dövrlərdə yerli yunan danışanları üçün istifadə etdiyi termin ola bilər. Buna baxmayaraq, sözügedən fərziyyə qəbul edilmir.[21]
Boveziyada yunandilli ərazi çox dağlıq sahədə yerləşir və orada asanlıqla hərəkət etmək olmur. Son zamanlar bu ərazinin ilk sakinlərinin bir çox nəsli dağları tərk edərək sahil kənarında məskunlaşmışdır. Kalabriyada yaşayan qrikodillilər Bova-Superiore, Bova-Marina, Rokkaforte-del-Qreko, Kondofuri, Palitsi, Qallisiyano və Melito-di-Porto-Salvo kəndlərində yaşayırlar. 1999-cu ildə İtaliya Parlamenti 482 saylı Qanunla tarixi qriko ərazilərini Palitsi, San-Lorenso, Staiti, Samo, Montebello-Yoniko, Bakaladi, Motta-San-Covanni, Brankaleone və Reccio şəhərlərini əhatə edəcək şəkildə genişləndirmişdir.[22] Apuliyanın Qrekiya-Salentina bölgəsində yaşayan qrikodilli əhaliyə Kalimera, Martinyano, Martano, Sternatiya, Tsollino, Korilnyiano-d'Otranto, Soleto, Melpinyano və Kastrinyano-dei-Qreki kəndlərində rast gəlinir. Buna baxmayaraq, bəzi ərazilərdə qrikodilli əhali yoxa çıxır. Bu iki bölgədən kənarda qriko xalqının məskunlaşdığı şəhərlərdə qriko dili bilikləri, demək olar ki, tamamilə itmişdir. Bu, əsasən XIX–XX vermişdi. Qriko dilinin biliyini itirmiş bəzi şəhərlərə Kalabriyada yerləşən Kardeto, Montebello, San-Pantaleone və Santa-Katerina şəhərləri daxildir. XIX əsrin əvvəllərində Qrekiya-Salentina bölgəsinin bugünkü doqquz yunandilli şəhəri " Decatría Choría" (τα Δεκατρία Χωρία) theraen şəhərlərinin bir hissəsini təşkil edirdi.[23] Bunlar yunan dilini və adət-ənənələrini qoruyub saxlayan Terra d'Otranto şəhərləri idi. Daha uzaq bir dövrdə yunan dilində Galatina,[24] Galatone, Gallipoli və Apuliyanın bir çox digər yerlərində danışılırdı .[25] Bundanabaşqa, labriyadakı Catanzaro və Kosenzada geniş yayılmış yunan əhalisi də dabu nili dışırdı .[26]
1999-cu il tarixli 482 saylı qanunla İtaliya parlamentində eccio-Kalabriyako icmalarıda yaşayan q yunan etnik dil azlığı kimi tanıdı. Bu qanun İtaliyadaalban, katalan, german, yunan, sloven və xorvat əhalisinin və fransız, provans, friul, ladin, oksitan və sardin dillərində danışanların dilini və mədəniyyətini qoruduğunu bildirmişdir.[27]
Messina Osmanlı imperiyasının genişlənməsindən qaçarkən 1533–1534-cü illər arasında Peloponnesdən gəlmiş kiçik bir yunandilli azlığa ev sahibliyi üdir. Onlar 2012-ci ildə rəsmi şəkildə tanınmışdılar.[28]
Şərq və Qərb kilsələrinin ayrılmasından əvvəl qrikolar Bizans ayininə sadiq qalan katolik idilər.[29] Papa VII İohann və Antipapa İoann XVI kimi cənubi İtaliyanın bəzi yunanları kilsədə güc mövqelərinə yüksələ bilmişdilər. XI əsrdə normanlar İtaliyanın cənubunu ələ keçirmiş və tezliklə Bizansın sonuncu forpostu Bari onlar tərəfindən işğal edilmişdir.[30] Onlar latınlaşdırma prosesinə başlamışdılarş Yunan ruhaniləri nəticədə kütləvi mərasimlər üçün latın dilini qəbul etməli olmuşdular. Buna baxmayaraq, yunanların Latın ayininə müqaviməti Kalabriyada uzanmışdıt. 1093–1096-cı ilə qədər Kozentsa və Bisinyano kimi yerlərdə latın prelatları yaradılmanışdır. 1093-cü ildə norman kralı I Rocer Rossanoda yaşayan yunan əhalisi üzərində Latın arxiyepiskopu təyin etməyə cəhd göstərmiş, lakin bu, tamamilə uğursuz olmuşdur.[31] Bunun əvəzində, Bizans ayininin bərpası lehinə üsyan baş vermişdir.[32] Krotone, Bova və Gerakedə ruhanilər latın yepiskoplarının tabeliyində olsalar da, yunan liturgiyasından istifadə etməyə davam etmişdilər. Normanların xalqın latınlaşmasına daha az gərgin münasibət bəslədiyi Salentoda qriko xalqı yunan dilində danışmağa və Bizans ayinini qeyd etməyə davam edirdi.[33] Həm Kalabriya, həm də Salentodakı bəzi qrikolar XIII–XIV əsrlərə qədər Bizans ayininin tərəfdarları olaraq qalmışdılar.[33] İndiki dövrdə qrikolar Latın ayininə riayət edən katoliklərdir.
Salento və Kalabriyanın ənənəvi mətbəxi qriko mədəniyyətindən çox təsirlənmişdir. Qrikolar ənənəvi olaraq dənli bitkilər, tərəvəzlər, zeytun və paxlalılar istehsalçılarıdır.[34] Yerli qriko mətbəxi regional İtaliya əhalisinin mətbəxindən çox da fərqlənmir, lakin onlar arasında lokal fərqlər mövcuddur. Onların arasında bir çox tipik qriko yeməkləri hələ də istifadə olunur.[35]
In Calabria there still exist people called Grecanici, who speak a dialect of Greek and practice the Orthodox Christian faith
... the process of socio-cultural alienation is still much further advanced those ethnic groups that are not (or only "symbolically") protected. This also applies to the southern Italian Grecanici (ethnic Greeks), who at least cannot complain of any lack of linguistic publicity.
The ethnic Greek minorities living in southern Italy today exemplify the establishment of independent and permanent colonial settlements of Greeks in history.
Griko Milume - This reaction was even more pronounced in the southern Italian communities of Greek origins. There are two distinct clusters, in Apulia and Calabria, which have managed to preserve their language, Griko or Grecanico, all through the historical events that have shaped Italy. While being Italian citizens, they are actually aware of their Greek roots and again the defense of their language is the key to their identity.
Some 46,000 ethnic Greeks in Italy are descendants of the Greek settlers that colonized Sicily and southern Italy up to the Gulf of Naples in antiquity. At that time, most of the Greek population lived in what is now Italian territory, in areas of settlement that were referred to as Magna Graecia or "Greater Greece." Of the modern Greeks living in that region, only about one-third still speak Greek, while the rest have adopted Italian as their first language.
THE GREEK SALENTINE – The Greek Salentine is a historical oddity, left over from a time when the Byzantine Empire controlled southern Italy and Greek culture was the order of the day. It is a cluster of nine towns – Calimera, Castrignano dei Greci, Corigliano d'Otranto, Martano, Martignano, Melpignano, Soleto, Sternatia and Zollino – in the heart of Terra d'Otranto. Why this pocket of Apulia has retained its Greek heritage is not altogether clear.
In Italy, Greek (known locally as Griko) is spoken today in two small linguistic islands of southern Italy ...The dialects of these two linguistic islands correspond for the most part, as regards morphology, phonetics, syntax and lexis to the neoclassical dialects of Greece, but they also present some interesting archaic characteristics. This has led to much discussion on the origins of the Greek-speaking community in southern Italy: according to some scholars (G. Morosi and C. Battisti), Greek in this area is not a direct continuation of the ancient Greek community but is due to Byzantine domination (535-1071); whereas for other scholars (Rohlfs, etc.), the Greek community of southern Italy is directly linked to the community of Magna Grecia.
It began to dwindle in the fourteenth and fifteenth centuries when the South became more and more Italianized and the Greek civilization of Calabria no longer found moral and political support in Constantinople and the Byzantine Empire.
Mass media has steadily eroded the Grecanico language and culture, which the Italian government — despite Article 6 of the Italian Constitution that mandates the preservation of ethnic minorities — does little to protect.
Griko (also called Italiot Greek) Italy: spoken in the Salento peninsula in Lecce Province in southern Apulia and in a few villages near Reggio di Calabria in southern Calabria. Griko is an outlying dialect of Greek largely deriving from Byzantine times. The Salentine dialect is still used relatively widely, and there may be a few child speakers, but a shift to South Italian has proceeded rapidly, and active speakers tend to be over fifty years old. The Calabrian dialect is only used more actively in the village of Gaddhiciano, but even there youngest speakers are over thirty years old. The number of speakers lies in the range of 20,000. South Italian influence has been strong for a long time. Severely Endangered.
L'enclave greco-calabra si estende sul territorio aspromontano della provincia di Reggio; Condofuri, Amendolea, Gallicianò, Roccaforte e il suo Chorìo, Rochudi e il suo Chorio, Bova sono i comuni della valle dell 'Amendolea, a ridosso dello stretto di Messina, la cui parlata greca, insieme a quella di Cardeto, è stata documentata a partire dal XIX secolo. Con la legge 482 del 1999, il territorio della minoranza storica si allarga a Bova Marina, Palizzi, San Lorenzo, Melito Porto Salvo, Staiti, Samo, Montebello Jonico, Bagaladi, Motta San Giovanni, Brancaleone, alla stessa città di Reggio; di queste comunità non si possiede, circa l'alloglossia, alcun dato, Per quel che riguarda l'enclave tradizionale, invece, la varieta e ormai uscita fuori dall'uso comunitario ovunque; gli studi linguistici condotti sull'area ne segnalano la progressive dismissione gia a partire dagli anni '50. Oggi non ai puo sentire parlare in Greco che su richiesta; il dialetto romanzo e il mezzo di comunicazzione abituale.
Estensione della lingua greca verso la fine del secolo XVIII
... Greek was also heard at Melpignano, Curse, Caprarica, Cannole, Cutrofiano, and at a more remote period at Galatina.
49. Variazione territoriale della Grecía Salentina (da B. Spano)
In Calabria, a Greek-speaking population existed in Aspromonte (even until recently, a small Greek-language community survived around Bova) and, even in the thirteenth century, this extended into the plain beyond Aspromonte and into present provinces of Catanzaro and Cosenza.
Although Bari, the last Byzantine outpost, fell to the Normans in 1071, the Normans took a fairly laissez-fair attitude to the Latinisation of Puglia..
Certainly Roger's attempt to install a Latin archbishop on the overwhelmingly Greek population at Rossano in 1093 was a complete failure. His nominee waited a year without receiving consecration, seemingly because of local opposition, and then, needing the support of the inhabitants against a rebellious Norman baron, the duke backed down and allowed the election of a Greek archbishop.
Latin bishops replaced Greeks in most sees, with the exception of Bova, Gerace, and Oppido. The Greek rite was practiced until 1537 in the Bova cathedral and until the 13th century in Santa Severina. In Rossano, in 1093, a riot kept a Latin bishop from being installed, and the see remained Greek until 1460. In Gallipoli, a Latinization attempt also failed in the early 12th century, and that see was occupied by Greeks until the 1370s. The Greek rite was practiced in Salento until the 17th century.
Greek-speaking people (who speak griko, a dialect of Greek origin). There is a community of producers of cereals, vegetables, legumes and olives, and bread-makers who still make a traditional type of bread by hand called sceblasti.
Greek-speaking people (who speak griko, a dialect of Greek origin). There is a community of producers of cereals, vegetables, legumes and olives, and bread-makers who still make a traditional type of bread by hand called sceblasti.
 |
 |
LOVE.AZ |  |
 |
|