Ebu Hemid Isferayini - Wikipedia - Love.az

Bil ki, sən məni öz vilayətimdən endirməyə qadir deyilsən, məni bu məqama Allah vali edib. Mən isə bir kağız parçasında iki və ya üç kəlmə Xorasana yazıb səni xəlifəlik məqamından endirə bilərəm.^[2]

"əl-Qadi Əbu Abdilləh əs-Sayməridən soruşdum: "Fəqihlərdən gördüklərin içində münazirədə ən güclü olan kimdir?" Dedi: "Əbu Həmid əl-İsfərayini." Əl-Qazı Əbu Abdilləh əs-Sayməri isə zamanında hənəfilərin şeyxi və imamı idi.

"… İmam Əbu Mənsur Məhəmməd ibn Əhmədi belə deyərkən eşitdim: İmam Əbu Bəkr Abdullah ibn Əhmədi belə deyərkən eşitdim: "Şeyx Əbu Həmid əl-İsfərayinini belə deyərkən eşitdim: "Məzhəbim, əş-Şafinin və bütün ölkələrin fəqihlərinin məzhəbi budur ki, Allahın Kəlamı məxluq deyildir və məxluq olduğunu deyən kafirdir. Quranı Cibril – əleyhissalam – Allahu Təalədən eşitmiş olaraq daşımışdır və peyğəmbər – salləllahu aleyhi va səlləm – onu Cibrildən eşidib və səhabələr onu Allahın elçisindən – salləllahu aleyhi va səlləm – eşidiblər və bizim dillərimiz ilə dediyimiz, (kitabın) iki üz arasında olan, eşidilmiş, yazılmış, hifz edilmiş və nəqş olunmuş olaraq sinələrimizdə olan Odur. "Bə" və "tə" kimi hər bir hərfi Allahın Kəlamıdır, məxluq deyildir və məxluq olduğunu deyən kafirdir. Üzərinə Allahın, mələklərin və bütün insanların lənəti olsun." Şeyx Əbul-Həsən deyir: "Şeyx Əbu Həmid (əl-İsfərayini) əl-Bəqilləni və kəlam əhlini şiddətlə inkar edərdi." Əbül-Həsən deyir: "Bir çox imam və şeyxlərdən eşitdiyimə görə şafii imamları əl-Əşariyə nisbət edilməyə hər zaman nifrət etməyə və bunu çirkin bir iş saymağa, əl-Əşarinin öz məzhəbini üzərində qurduğu (prinsiplərdən) bəraət etməyə və bu (prinsiplərin) həndəvərinə yaxın getməyi tələbələrinə qadağan etməyə davam ediblər. Bunu eşitdiyim şeyxlərdən biri əl-Hafiz əl-Mutəmin ibn Əhməd ibn Əli əs-Səcidir. Onlar deyirlər: Bir qrup etibarlı şeyxlərdən belə dediklərini eşitdik; dedilər: "Elmi və tələbələri ilə Yer üzünü bürümüş imamların imamı Şeyx Əbu Həmid Əhməd ibn Tahir əl-İsfərayini Kərxin bölgəsindən əl-Mənsur camisinə cüməyə tələsərkən caminin böyründəki ər-Ravzi adı ilə tanınan bağa daxil olardı və orada olanlara yaxınlaşaraq deyərdi: "Mənim adıma şahidlik edin ki, əl-Bəqilləninin dediyi kimi yox, Əhməd ibn Hənbəlin dediyi kimi Quran Allahın Kəlamıdır, məxluq deyildir." Bunu insan qrupları arasında təkrarlayardı. Ondan bunun səbəbini soruşduqda belə cavab vermişdi: "Mənim onlardan – yəni əşarilərdən – uzaq olmağım, əl-Bəqilləninin məzhəbindən uzaq olmağım haqqındakı xəbər ölkədə salehlərin və insanların arasında yayılması üçün (belə edirəm), çünki qəribdə olan fəqihlərdən bir qrup gizlicə əl-Bəqilləninin yanına daxil olurlar, onun yanında kitablar oxuyurlar və onun məzhəbi ilə fitnəyə düşürlər və öz ölkələrinə qayıtdıqda heç şübhəsiz ki, bidətlərini aşkarda yayırlar. Camaat da elə zənn edir ki, onu məndən öyrəniblər, guya mən demişəm, halbuki mən əl-Bəqilləninin məzhəbindən və əqidəsindən uzağam." Şeyx Əbül-Həsən deyir: "Şeyxim İmam Əbul-Mənsur əl-Fəqih əl-Əsbəhənini belə deyərkən eşitdim: Şeyximiz İmam Əbu Bəkr əz-Zəzəqanini belə deyərkən eşitdim: "Əbu Həmid əl-İsfərayininin dərsində idim və öz tələbələrini "Kəlam" elmindən və əl-Bəqilləninin yanına daxil olmaqdan çəkindirərdi. Bir qrup tələbəsinin "Kəlam" elmini öyrənmək üçün gizlicə əl-Bəqilləninin yanına daxil olması xəbəri çatdı və mənim də onlarla birlikdə onlardan olduğumu zənn etdi." Davamında bir hekayəni nəql edir və axırında deyir ki, "Şeyx Əbu Həmid mənə dedi: "Ey oğlum! Sənin bu adamın – yəni əl-Bəqilləninin – yanına daxil olmağın xəbəri mənə çatdı. Ondan uzaq ol, çünki o, bidətçidir və insanları zəlalətə çağırır. Əks halda mənim məclisimdə iştirak etmə!" Dedim: "Mən onların dediyində Allaha sığınıram və Allaha dönürəm. Sizi şahid tuturam ki, mən onun yanına getmirəm." (Şeyx Əbul-Həsən) dedi: "əl-Fəqih İmam Əbu Mənsur Səd bin Əli əl-İclini belə deyərkən eşitdim: Bağdaddakı bir neçə şeyx və imamdan eşitdim və güman edirəm ki, Şeyx Əbu İshaq əş-Şirazi onlardan biri idi, dedilər: "Əbu Bəkr əl-Bəqilləni Şeyx Əbu Həmid əl-İsfərayinidən qorxduğu üçün hamama üzü örtülü gedərmiş." (Şeyx Əbul-Həsən) dedi: "Etibarlı bir qrup alim — onlardan biri də əl-Qazı Əbu Mənsur əl-Yəqubidir – mənə İmam Abdullah ibn Məhəmməd ibn Əlidən – və o, Şeyxul-İslam əl-Ənsaridir – belə dediyini xəbər verdi: "Əbdürrəhmən bin Muhəmməd bin əl-Hüseyni – və o, əs-Suləmidir – belə deyərkən eşitdim: "Əbu Həmid əl-İsfərayini, Əbut-Tayyib əs-Suluki, Əbu Bəkr əl-Qaffəl əl-Mərvazi və Əbu Mənsur əl-Həkimi "Kəlam" elmini və onun əhlini inkar edərkən gördüm." Dedi: "Əhməd ibn Əbi Rafi və bir qrup alimdən eşitdim ki, Əbu İshaq əl-İsfərayini’nin əl-Bəqilləniyə qarşı şiddətini zikr edirdilər." Şeyx Əbül-Həsən əl-Kərxi dedi: "Şeyx Əbu Həmidin kəlam əhlinə qarşı şiddəti məşhurdur, hətta əş-Şafinin fiqh üsulunu əl-Əşarinin üsulundan ayırmışdır və ondan bunları Əbu Bəkr əz-Zəzəqani qeydə almışdır. O qeydləri məndə mövcuddur. Şeyx Əbu İshaq əş-Şirazi də "əl-Lumə" və "ət-Təbsira" kitablarında onu özünə nümunə götürmüşdür, hətta əl-Əşarinin görüşü əshabımızın bir görüşünə müvafiq olduqda ikisini ayırardı və deyərdi: "Bu, əshabımızdan bəzisinin görüşüdür və əşarilər də bu görüşdə olublar və onları əş-Şafinin əshabından saymamışdır. Üsulud-Din hələ bir yana qalsın, heç fiqh üsulunda onlara və məzhəblərinə yaxşı baxmamışdır.^[12]