 |
 |
Love.az |  |
 |
Leonard Blumfild (1 aprel 1887[1][2], Çikaqo, İllinoys[3] – 18 aprel 1949[3][1], Nyu-Heyven[3]) — amerikalı dilçi olub, 1930–1940-cı illərdə ABŞ-da struktur dilçiliyin inkişafına rəhbərlik edib. O, Amerika distribusionalizminin atası hesab olunur. 1933-cü ildə nəşr olunan və böyük təsirə malik olan "Dil" adlı dərsliyi ilə Amerika struktur dilçiliyinin hərtərəfli təsvirini təqdim etmişdir. Alim, Hind-Avropa tarixi dilçiliyi, Avstroneziya dillərinin təsviri və Alqonkin dil ailəsinin təsviri sahələrində əhəmiyyətli töhfələr vermişdir. Blumfildin dilçiliyə yanaşması elmin obyektiv əsaslarına və linqvistik məlumatların təhlili üçün formal prosedurların tətbiqinə xüsusi diqqət yetirməsi ilə seçilirdi. Lakin Blumfildin struktur dilçiliyinin nüfuzu 1950-ci illərin sonları və 1960-cı illərdə zəifləməyə başladı, çünki Noam Çomskinin yaratdığı generativ qrammatika nəzəriyyəsi bu sahədə üstünlük qazandı.
| Leonard Blumfild | |
|---|---|
| ing. Leonard Bloomfield | |
| Doğum tarixi | 1 aprel 1887[1][2] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 18 aprel 1949[3][1] (62 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Elm sahəsi | dilçilik |
| İş yerləri |
|
| Təhsili | |
Blumfild 1 aprel 1887-ci ildə İllinoys ştatının Çikaqo şəhərində yəhudi valideynləri (Siqmund Blumfild və Karola Buber Blumfild) ailəsində anadan olmuşdur. Onun atası uşaq ikən, 1868-ci ildə ABŞ-a köç etmişdi. Ailənin orijinal soyadı Blumenfeld idi, lakin Amerikaya gəldikdən sonra Blumfild olaraq dəyişdirildi.[4] 1896-cı ildə ailəsi Viskonsin ştatının Elkhart Leyk şəhərinə köçdü və o, ibtidai məktəbə burada getdi, lakin orta məktəb təhsilini davam etdirmək üçün Çikaqoya qayıtdı.[5] Onun əmisi Moris Blumfild Cons Hopkins Universitetində tanınmış dilçi, bibisi Fanni Blumfild Zeisler isə məşhur konsert pianoçusu idi.[6][7]
Blumfild 1903-1906-cı illərdə Harvard Kollecində təhsil aldı. Daha sonra Viskonsin Universitetində magistratura təhsilinə başladı və burada alman dili və german filologiyası üzrə dərslər aldı, eyni zamanda digər Hind-Avropa dilləri üzrə də təhsil aldı.[8] Viskonsin Universitetinin müəllimi, hind-avropalılar üzrə mütəxəssis Edvard Prokoş ilə görüşü Blumfildi dilçilik sahəsində karyera qurmağa həvəsləndirdi. 1908-ci ildə Blumfild Çikaqo Universitetinə köçdü və burada Frensiz Vud və Karl Darlinq Bak ilə alman dili və hind-avropa filologiyası üzrə dərslər keçdi. Onun alman dilinin tarixi dilçiliyinə dair doktorluq dissertasiyası Vudun rəhbərliyi altında hazırlanmış və 1909-cu ildə müdafiə olunmuşdur.
O, 1913 və 1914-cü illərdə alim Avropada, Leypsiq və Göttingen universitetlərində təhsilini davam etdirdi və burada aparıcı hind-avropaşünaslar Avqust Leskin, Karl Bruqman və vedik sanskrit üzrə mütəxəssis Herman Oldenberq ilə çalışdı. Blumfild Göttingen Universitetində sanskrit dili üzrə mütəxəssis Yaqub Vakernaqel ilə də təhsil aldı və həm Vakernaqeli, həm də Paṇini ilə əlaqəli ciddi qrammatik analiz ənənəsini tarixi və təsviri tədqiqatlarında mühüm təsir mənbəyi hesab etdi.[9][10] Avropada əlavə təhsil almaq, İllinoys Universitetində tədris vəzifəsində instruktorluqdan dosentliyə yüksəlmək üçün tələb olunan şərtlərdən biri idi.[11]
Blumfild 1909–1910-cu illərdə Cincinnati Universitetində alman dili üzrə müəllim, 1910–1913-cü illərdə isə İllinoys Universitetində alman dili üzrə müəllim vəzifəsində çalışmışdır. 1913–1921-ci illərdə İllinoys Universitetində müqayisəli filologiya və alman dili üzrə dosent, 1921–1927-ci illərdə Ohayo Dövlət Universitetində alman dili və dilçilik üzrə professor, 1927–1940-cı illərdə Çikaqo Universitetində german filologiyası üzrə professor, 1940–1949-cu illərdə isə Yel Universitetində dilçilik üzrə Sterlinq professoru olmuşdur.
1925-ci ilin yayında Blumfild Kanada Mədənlər Departamentinin Geoloji Xidmətində köməkçi etnoqraf olaraq çalışmış və Plains Kri dili üzərində sahə araşdırmaları aparmışdır. Bu vəzifə o zaman Kanada Mədənlər Departamentinin Geoloji Xidmətində Viktoriya Muzeyi Antropologiya bölməsinin rəhbəri olan Edvard Sapir tərəfindən təşkil edilmişdir.[12][13]
Blumfild Amerika Dilçilik Cəmiyyətinin (ing. Linguistic Society of America) təsisçilərindən biri idi. 1924-cü ildə Ohayo Dövlət Universitetindən Corc Bollinq və Yel Universitetindən Edqar Sturtevant ilə birlikdə Cəmiyyətin yaradılmasını təşkil etmək üçün bir komitə qurmuş və onun yaradılması ilə bağlı çağırış layihəsi hazırlamışdır.[14][15] O, Dil jurnalının ilk sayına əsas məqalə yazmış və 1935-ci ildə Cəmiyyətin prezidenti olmuşdur.[16] 1938–1941-ci illərdə Cəmiyyətin yay Dilçilik İnstitutunda dərs demiş, bu institutun 1938–1940-cı illərdəki iclasları Ann Arbor, Miçiqan, 1941-ci ildəki iclası isə Çapel Hill, Şimali Karolina şəhərində keçirilmişdir.[17] Blumfild həmçinin Amerika Fəlsəfə Cəmiyyətinin üzvü olmuşdur.[18]
1946-cı ilin mayında ağır insult keçirmiş və bu, onun karyerasının sonu olmuşdur.[19]
Blumfildin ilk işi tarixi german araşdırmaları sahəsində olmuş, dissertasiyası ilə başlamış və Hind-Avropa və german fonologiyası və morfologiyası haqqında bir sıra məqalələrlə davam etmişdir.[20][21] Onun Almaniyada keçirdiyi doktorantura sonrası tədqiqatlar Hind-Avropa tarixi araşdırmalarında biliklərini daha da gücləndirmişdir.[22] Blumfild karyerası boyunca, xüsusilə erkən dövrlərində, tarixi dilçilikdə əsas anlayış kimi yeni qrammatika prinsipinə, müntəzəm səs dəyişikliyinə xüsusi diqqət yetirmişdir.[23]
Dissertasiyasından kənar Hind-Avropa tədqiqatları məhdud olmuş və yalnız bir məqalə Sanskrit dilindəki palatal samitlər, digər məqalə isə Paṇini ilə əlaqəli Sanskrit qrammatik ənənəsi haqqında olmuşdur.[24] Bundan əlavə, bir sıra kitab icmalları yazmışdır.[25] Blumfild Hind-Avropa materiallarından geniş istifadə edərək həm Dilə Giriş (1914) (ing. An Introduction to Language (1914), həm də onun fundamental əsəri Dil (ing. Language (1933)) dərsliklərində tarixi və müqayisəli prinsipləri izah etmişdir.[26] O, dərsliklərində səs dəyişikliyinin müntəzəmliyini vurğulayan Hind-Avropa nümunələrini seçmiş və müqayisəli işdə uğur üçün vacib olan addımları qeyd etmişdir:
Bundan əlavə, Blumfild dialekt araşdırmalarının vacibliyini vurğulamış, prestij kimi sosioloji amillərin və mənanın təsirini qeyd etmişdir. O, müntəzəm dil dəyişikliyindən əlavə, alınma və analoji dəyişikliklərin də mümkün olduğunu qəbul etmişdir. Blumfildin Hind-Avropa üzrə araşdırmalarının iki əsas nəticəsi olduğu iddia edilir: “O, Hind-Avropa dilçiliyinin nəzəri əsaslarını aydın şəkildə ifadə etmişdir” və “O, Hind-Avropa dillərinin tədqiqini ümumi dilçilik çərçivəsində möhkəmləndirmişdir.”[27]
1913 və 1914-cü illərdə Almaniyada Blumfild e.ə. V və ya IV əsrdə yaşamış Paṇini tərəfindən əsası qoyulmuş Sanskrit qrammatik ənənəsini öyrənmişdir.[28] Paṇininin qrammatikası Sanskrit dilinin formalarını son dərəcə dəqiq və əhatəli şəkildə izah etməsi, həmçinin mürəkkəb kontekstdən asılı, qaydalara əsaslanan yaradıcı strukturu ilə seçilir. Blumfild qeyd etmişdir ki, “Paṇini hər bir mürəkkəb və ya törəmə sözün yaranmasını, səs dəyişikliyini və mənasını dəqiq şəkildə izah edir.”
Alqonkin dilləri üzrə mütəxəssis Truman Mişelsona yazdığı bir məktubda Blumfild bildirmişdir: “Mənim modellərim Paṇini və mənim müəllimim, Bazeldən olan professor Vakernaqelin Hind-Avropa sahəsində gördüyü işlərdir.”[29]
Paṇininin sistematik yanaşması aşağıdakı komponentləri əhatə edir:
Blumfildin Dil (ing. Language) dərsliyində əsas dilçilik anlayışlarına yanaşması Paṇininin təsirini əks etdirir. Bu, xüsusilə dil forması, sərbəst forma və digər əsas anlayışların işlənməsi baxımından özünü göstərir. Eyni zamanda, Blumfild mürəkkəb sözləri təsvir edərkən istifadə etdiyi ekzosentrik və endosentrik terminlərini də məhz Paṇinidən götürmüşdür.[30][31]
Paṇininin konseptləri Blumfildin ölümündən sonra, 1958-ci ildə nəşr olunan Şərqi Ojibva əsərində də müşahidə olunur.[32] Xüsusilə, morfoloji sıfır anlayışının tətbiqində bu təsir açıq görünür. Paṇininin təsiri həmçinin Blumfildin nitq hissələrinin müəyyən edilməsi metodologiyasında da müşahidə edilir. Bu yanaşma həm Şərqi Ojibvada, həm də ölümündən sonra, 1962-ci ildə çap olunan Menomini dili əsərində öz əksini tapmışdır.[33]
Blumfild İllinoys Universitetində olarkən Filippində danışılan Avstroneziya dili olan Taqal dili üzrə tədqiqat aparmışdır. O, 1914–1917-ci illərdə universitetdə mühəndislik ixtisası üzrə təhsil alan Alfredo Viola Santyaqo ilə birlikdə dilçilik sahəsində sahə tədqiqatları həyata keçirmişdir. Nəticələr "Qrammatik təhlillə Taqal mətnləri" adı altında nəşr edilmişdir.[34] Bu nəşr Santyaqo tərəfindən diktə edilmiş bir sıra mətnlərdən əlavə, həmin mətnlərdəki hər bir sözün geniş qrammatik təsvirini və təhlilini ehtiva edirdi. Blumfildin Taqal dili üzərində apardığı araşdırma, sahə tədqiqatından nəşrə qədər cəmi iki il çəkmişdir. Onun Taqal dili ilə bağlı araşdırması istənilən Avstroneziya dili üçün aparılmış ən yaxşı tədqiqat hesab edilir.[35]
Blumfildin Avstroneziya dilləri ilə bağlı digər nəşri Yel Universitetində apardığı araşdırmalara əsaslanan İlokano dilinin sintaksisi haqqında bir məqalə idi.[36][37]
Blumfildin Alqonkin dilləri üzərində işi həm deskriptiv linqvistika, həm də müqayisəli komponentlərə malik idi. O, dörd Alqonkin dili olan Foks, Kri, Menomini və Ojibve dilləri haqqında geniş nəşrlər təqdim etmiş, qrammatikalar, lüğətlər və mətn toplusu çap etdirmişdir. Blumfild təsviri işləri zamanı topladığı materiallardan müqayisəli araşdırmalar aparmaq üçün istifadə etmiş, bu da Proto-Alqonkin dilinin rekonstruksiyasına gətirib çıxarmışdır.[38] Onun ilkin tədqiqatlarından biri Proto-Alqonkinin səs sisteminin rekonstruksiyasına həsr olunmuş, daha sonra isə fonoloji təhlilini daha da dəqiqləşdirən və Alqonkin qrammatikasının ümumi xüsusiyyətləri ilə bağlı geniş tarixi məlumatlar əlavə edən daha əhatəli bir məqalə nəşr etmişdir.[39]
Blumfild Kri, Menomini və Ojibve dilləri üzrə sahə tədqiqatları aparmış və daha əvvəl nəşr edilmiş Foks dili mətn toplularında olan materialları təhlil etmişdir. Onun 1919-cu ildən başlayaraq apardığı ilk Alqonkin tədqiqatı, Vilyam Cons və Trumen Miçelson tərəfindən nəşr olunmuş Foks dili mətn toplularını öyrənməkdən ibarət olmuşdur.[40][41] Working through the texts in these collections, Bloomfield excerpted grammatical information to create a grammatical sketch of Fox.[42] Bu mətnlər üzərində işləyərək Blumfild qrammatik məlumatları çıxararaq Foks dilinin qısa qrammatik təsvirini hazırlamışdır. Onun bu materiallar əsasında hazırladığı Foks dili lüğəti ölümündən sonra nəşr edilmişdir.[43]
Blumfild Menomini dili üzrə 1920 və 1921-ci illərin yay aylarında sahə tədqiqatları aparmış, əlavə qısa tədqiqatı isə 1939-cu ilin sentyabrında həyata keçirmişdir. O, həmçinin 1930-cu illərin sonlarında Çikaqoda Menomini dilində danışanlarla görüşlər keçirmiş və həmin dövrdə bu danışanlarla yazışmalar aparmışdır.[44] Morris Svodeşin 1937 və 1938-ci illərdə topladığı materiallar, xüsusilə də Blumfildin verdiyi suallara cavab olaraq toplanmış məlumatlar, onun işinə əlavə olunmuşdur.[45] Əhəmiyyətli nəşrləri arasında mətn toplusu, qrammatika və lüğət, eləcə də Menomini dilində fonoloji dəyişikliklər haqqında nəzəri baxımdan əhəmiyyətli bir məqalə yer alır.
Blumfildin Ojibve dili üzrə ilkin araşdırmaları Vilyam Cons tərəfindən toplanmış mətnlərə, eləcə də XIX əsrə aid qrammatika və lüğətlərə əsaslanmışdır.[46][47] 1938-ci ildə Miçiqan Universitetində keçirilən Amerika Dilçilik Cəmiyyətinin Dilçilik İnstitutunda, o, Endryu Medler adlı Ottava dialektində danışan ilə birlikdə sahə metodları üzrə dərs tədris etmişdir.[48] Medler Miçiqan ştatının Saqinav şəhərində anadan olmuş, lakin həyatının böyük hissəsini Ontariodakı Valpol adasında keçirmişdir. Nəticədə əldə edilən qrammatik təsvir, transkripsiya olunmuş cümlələr, mətnlər və lüğət ölümündən sonra tək bir cilddə nəşr olunmuşdur.
 |
 |
LOVE.AZ |  |
 |
|