Qazax Rayonunun Tarix Memarliq Abidelerinin Siyahisi - Wikipedia - Love.az

Ana Səhifə - Qazax Rayonunun Tarix Memarliq Abidelerinin Siyahisi

Bu səhifədə iş davam etməkdədir.

Müdaxilə etməyə tələsməyin!

Əgər kömək etmək istəyirsinizsə, ya da səhifə yarımçıq qalıbsa, səhifəni yaradan istifadəçi ilə əlaqə qura bilərsiniz.
Səhifənin tarixçəsində səhifə üzərində işləmiş istifadəçilərin adlarını görə bilərsiniz.
lərinizi mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın.

Bu məqalə sonuncu dəfə 83 saniyə əvvəl InternetArchiveBot (müzakirə | töhfələr) tərəfindən redaktə olunub. (Yenilə)

Qazax rayonu — Azərbaycan Respublikasının şimal-qərbində yerləşən inzibati-ərazi vahidi.

Rayon ərazisində ilk insan məskənlərinin tarixi eradan əvvələ bir neçə min il əvvələ, daş dövrünə qədər uzanır. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2001-ci ilin 2 avqust tarixli Qərarı ilə Qazax rayonunda yerləşən 112 arxeoloji və memarlıq abidəsi qeydiyyata alınmışdır.^[1] Bunlardan 3-ü dünya əhəmiyyətli, 51-i ölkə əhəmiyyətli, 58-i isə yerli əhəmiyyətli abidədir. Siyahıdakı abidələrin 45-i memarlıq, 56-sı arxeoloji, 6-sı bağ-park monumental, 5-i dekorativ-tətbiqi sənət nümunələridir.^[2] Onlardan 1-i (İnventar № 4503) 11 may 2018-ci ildə siyahıdan çıxarılmışdır.^[3]

Siyahı

redaktə

Siyahıdan çıxarılmış

Dünya əhəmiyyətli daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələri

redaktə

№	İnventar №	Adı	Aid olduğu dövr	Məlumat	Koordinatlar	Yeri	İstinadlar
Memarlıq abidələri
1	7	Sınıq körpü	XII əsr	Azərbaycan Respublikası ilə Gürcüstan Respublikası arasında, Xram çayının üzərində salınmışdır. Körpünün dəqiq tikilmə tarixi bəlli deyil. Tədqiqatçıların bir çoxu, o cümlədən, ingilis tarixçisi Poup və sənətşünaslıq doktoru L. Bretanitski körpünün tarixini XI–XII əsrə aid edirlər. Bəzi tarixçilər körpünün daha qədim dövrlərdə tikildiyini irəli sürürlər. Sınıq körpü üslub xüsusiyyətlərinə görə Xudafərin körpüləri ilə oxşardır. Buna görə də Sınıq körpünü eyni məktəbə və təqribən eyni zamana (XII əsrə) aid edirlər. Mütəxəssislər körpünün memarlıq üslubu və tikinti texnikasının Azərbaycan memarlığına məxsus olduğunu qeyd edirlər. Qədim karvan yolunun üstündə olan bu körpü el arasında körpünün bel hissəsinin sınıq olmasına görə belə adlandırıldığı bildirilir. Rusiya Azərbaycanı işğal etdikdən sonra 1801-ci ildə Qazax sultanlığı Rusiyaya birləşdirilib və həmin vaxtdan Rusiya imperatorluğunun sənədlərində "Sınıq körpü" "Qırmızı körpü" kimi adlandırılmağa başlanıb. 1973-cü ildə körpünün dayaqlarında dəmir-beton konstruksiya ilə möhkəmləndirmə işləri aparılıb. Dünya əhəmiyyətli memarlıq abidəsi olan körpünün tam bərpa layihəsi hazırlanıb və 2018–2020-ci illərdə bərpa işləri həyata keçirilib.	41°19′43″ şm. e. 45°04′24″ ş. u.^HGYO	Qazax rayonu, İkinci Şıxlı kəndi	^[4]
Arxeoloji abidələr
2	24	Damcılı mağara düşərgəsi	Paleolit dövrü	Mağara həm arxeoloji, həm də təbiət abidəsi hesab edilir. Avey dağının cənub-şərqində yerləşən Damcılı mağarası Paleolit dövrünə aiddir. Mağara yarımdairəvi şəkildədir və qabaq hissəsi açıqdır. Əhəng qayalığının altındadır. Təbii çatlardan süzülən su damcılarına görə "Damcılı mağara" adlanır. Ərazidə ilk dəfə 1953–1957-ci illərdə arxeoloji qazıntı aparılıb, Avey dağında Daş dövrünə aid olan qədim insanların yaşadıqları 30-a yaxın mağara və iki minə yaxın alət tapılıb. Daş dövrü adamlarının müxtəlif cinsli daşlardan alətləri və ovladıqları heyvanların yarı yandırılmış sümüklərinin qalıqları, ocaq külləri, kömür qırıntıları və s. Damcılı mağarada təxminən 80–100 min il bundan əvvəl neandertal tipli ibtidai insanların burada məskən saldıqlarını sübut edən əyani dəlillərdir. 2015-ci ildə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin təşəbbüsü ilə Yaponiyanın Tokio Universitetinin mütəxəssisləri Avey dağı ətəklərində kəşfiyyat xarakterli axtarış aparmaq üçün memorandum imzalanıb. Yaponiyalı və yerli arxeoloqların birgə işlədiyi ərazinin 4 metr dərinliyində Orta əsrlərə, Tunc dövrünün sonuna aid, daha dərində isə Neolit dövrünə aid qalıqlar – ocaq yerləri, fauna nümunələri (sümüklər), təxminən yarım metr dərində lal təbəqədən aşağıda isə Orta Paleolit dövrünün son mərhələsini əks etdirən qəlpə, nüvə tullantıları və alət nümunələri əldə olunub.	41°49′48″ şm. e. 45°08′08″ ş. u.^HGYO	Qazax rayonu, Daş Salahlı kəndi	^[5]
3	32	Baba Dərviş yaşayış yeri (3 abidə)	Tunc dövrü	Ağstafaçay vadisinin dağ silsiləsi ilə birləşdiyi yerdə mövcud olan təpələrin üstündə salınmışdır. Ümumilikdə, Baba Dərviş yaşayış yeri silsilə təşkil edən 5 təpədən ibarətdir. 1958–1962-ci və 1966-cı illərdə burada arxeoloji qazıntılar aparılmış, müxtəlif tarixi dövrlərə aid tapıntılar əldə olunmuşdur. Arxeoloji materiallara əsəsən bu məskən e.ə. III minilliyin başlanğıcında mövcud olmuş, burada məskunlaşan insanlar çoxsaylı maddi-mədəniyyət nümunələri yaratmışlar. Həmin dövrə aid gildən düzəldilmiş insan, keçi, öküz və başqa heyvanların fiqurları, təkər modelləri və s. aşkar olunmuşdur. Baba Dərviş ərazisində aparılan qazıntılar zamanı bir neçə yaşayış tikililəri üzə çıxarılmışdır. Xronoloji baxımından bu tikililər e.ə. XII–VII əsrlərə aid olaraq Azərbaycanın Xocalı-Gədəbəy arxeoloji mədəniyyəti abidələri ilə uyğunluq təşkil edir. Yaşayış yerində 600 m² sahədə aparılan qazıntılar zamanı aşkar edilən mədəni qatlarının ən qədimi yarımqazma tipli evlərlə xarakterizə olunan Eneolit təbəqəsidir. Bundan üstdə yerləşən Kür-Araz təbəqəsinin qalınlığı 50–60 sm-dir. Bu təbəqə kül qatları, çiy kərpic parçaları, suvanmış çuxur qalıqları, çay daşları və s. maddi-mədəniyyət qalıqlarından ibarətdir. Təbəqədə təsərrüfat məqsədi üçün istifadə olunmuş 25 çuxura rast gəlinmişdir. Bəzi çuxurların divarları çiy kərpic parçaları ilə bərkidilərək suvanmışdır. Təsərrüfat çuxurlarının içərisindən gil qab parçaları, məişət əşyaları, heyvan sümükləri və yanmış taxıl qalıqları aşkar edilmişdir. Çuxurların əksəriyyəti aşağıya doğru genişlənən quyu formasındadır. Onların ən irisinin yuxarıdan diametri 1,15m, altdan diametri isə 2,5m-dir. Bu çuxurlar taxıl ehtiyatı saxlamaq üçün nəzərdə tutulduğu düşünülür. Bu qədər böyük təsərrüfat quyusunun yaşayış binalarının olmadığı kiçik bir ərazidə qeydə alınması, abidənin bu hissəsindən taxıl ehtiyatlarının saxlanması üçün ümumi anbar kimi istifadə edildiyini göstərir. Yaşayış yerində məişət tullantılarının doldurulduğu çuxurlara və ocaqlara da rast gəlinmişdir. Ocaqlar silindirik-dairəvi formalı olub, divarları odun təsirindən qızarmış və bişmişdir. Onların birinin içərisindən heyvan sümükləri, öküz fiquru, naxışlanmış gil qab tapılmışdır. Ehtimal olunur ki, bu ocaqdan müəyyən ayinlərin icrası üçün istifadə olunmuşdur. 1966-cı ildə katakomba tipli qəbir aşkar edilmişdir. Burada cənazə ilə birlikdə gil qablar, ağac cam, dəmir bıçaq, ağacdan olan toxuculuq dəzgahın hissəsi, sümük mil və tunc iynələr tapılmışdır. Aparılan tədqiqatlar göstərir ki, Baba Dərviş sakinləri oturaq həyat sürmüş və əsasən əkinçiliklə məşğul olmuşdular. Onların təsərrüfatlarında maldarlıq da mühüm rol oynamışdır. Xırdabuynuzlu heyvanların maldarlıqda üstünlük təşkil etdiyini göstərir. İribuynuzlu heyvanlar isə əkinçilikdə və nəqliyyatda qoşqu qüvvəsi kimi istifadə olunmuşdur. Toxuculuq, dulusçuluq yerli sakinlərin əsas məşğuliyyətindən olmuşdur.	41°04′27″ şm. e. 45°17′38″ ş. u.^HGYO	Qazax rayonu, Dəmirçilər kəndi, Ağstafaçayın sol sahilində	^[6]^[7]

Ölkə əhəmiyyətli daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələri

redaktə

№	İnventar №	Adı	Aid olduğu dövr	Məlumat	Koordinatlar	Yeri	İstinadlar
Memarlıq abidələri
1	281	Əskipara monastırı	V-VIII əsrlər			Qazax rayonu, Yuxarı Əskipara kəndi
2	282	Didivan qülləsi	VI-VII əsrlər	Abidə İrəvandan Qazaxa səmtlənən qədim karvan yolunun kənarında Didivan dağının zirvəsində yerləşir. İnşasında iri qaya parçalarından istifadə olunmuşdur. Qüllənin altında gizli keçid olduğu və bu yol ilə müəyyən istiqamətə gedib-gəlməyin mümkünlüyü düşünülür. Abidənin adı linqvistikaya istinadən müxtəlif cür izah olunur. Bir yanaşmaya əsasən abidənin adının səslənmə forması "Dədəban"dır. "Dədəban" sözü "dədə evi" mənasını daşıyır. Belə ki, qüllə XX əsrin ortalarınadək el arasında ziyarətgah kimi istifadə olunub. Bu ehtimal da onun adının necə formalaşmasının müəyyən olunmasında xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Digər bir versiyaya görə isə "didivan" sözü fars mənşəli olub, "gözətçi məntəqəsi" anlamına gəlir. Didivan qülləsi el arasında "Koroğlu qalası" da adlandırılır. Ehtimallara görə e.ə. I minillikdə inşa olunmuş bu gözətçi qülləsi Avey dağındakı Alban məbədi ilə birlikdə ərazinin müdafiə sistemini təşkil edib. Qabarıq konusvari formada olduğu üçün bəzən bu abidəni yel dəyirmanına da bənzədirlər. Lakin qüllənin daxili konstruksiyası belə bir tipoloji qurğu xüsusiyyətinin olmadığını aydın formada əks etdirir. İndiyədək abidədə bərpa işləri aparılmayıb. Qüllə və ətrafında olan kompleksin bərpası və abadlaşdırılması üçün onu əhatə etmiş mühafizə divarlarının trayektoriyasına uyğun olaraq konservasiya layihə cizgiləri hazırlanıb.	41°02′50″ şm. e. 45°16′48″ ş. u.^HGYO	Qazax rayonu, Xanlıqlar kəndindən 6 km məsafədə	^[8]
3	283	Alban məbədi (Avey monastırı)	VII əsr	Qafqaz Albaniyası dövrünə aid olan məbəd Avey dağının cənub zirvəsinin ən uca nöqtəsində yerləşir, hazırda "Avey" Dövlət Tarix-Mədəniyyət Qoruğu tərəfindən mühafizə edilir. Məbəd əvvəllər aya sitayiş etmiş bütpərəstlər tərəfindən inşa edilib və "Ay məbədi" adlandırılıb. Bunu mütəxəssislər tərəfindən arxeoloji qazıntılar zamanı tapılan küplərin üzərində əks edilmiş ay, aya sitayiş edən insan şəkillərinə əsasən söyləmək mümkündür. Məbəd kompleksi iki tikilidən – birincisi şimal-cənub istiqamətində yerləşən düzbucaq formalı əsas böyük abidə və ikinci kiçik yardımçı tikilidən ibarətdir. Əsas tikili ikipilləli özül üzərində, qədim ay məbədinin üzərində inşa edilib. Daha doğrusu, bütpərəst məbədi xristianlığın qəbulu ilə dövrün dini tələblərinə uyğun olaraq sökülərək onun yerində xristian məbədi tikilib. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 02 avqust 2001-ci il tarixli 132 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilmiş siyahıda abidənin aid olduğu dövr VII əsr qeyd olunsa da abidənin daxili quruluşu, onun oxşar abidələrlə müqayisəsi, buradan əldə edilmiş arxeoloji materialların təhlili onun VI əsrdə inşa olunduğunu deməyə əsas verir.	41°08′51″ şm. e. 45°13′13″ ş. u.^HGYO	Qazax rayonu, Daş Salahlı kəndi, Avey dağının dəniz səviyyəsindən 922 metr hündürlüyündə	^[9]
Bağ-park, monumental və xatirə abidələri
4	481	Şəhər bağı	XIX əsr			Qazax şəhərinin mərkəzində
Arxeoloji abidələr
5	1232	Sarıtəpə yaşayış yeri	Son tunc – ilk dəmir dövrü	Qazax şəhərinin qərb qurtaracağında, kərpic zavodunun həyətində aşkar edilmişdir. 1956–1958 illərdə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının arxeoloji ekspedisiyasının qazıntıları zamanı aşkara çıxarılmışdır. Sahəsi 1 ha olan abidə 100 metr diametrində və 10 metr hündürlüyündə olan bir təpədən ibarətdir. Abidə Xocalı-Gədəbəy mədəniyyətinə aid edilir. Araşdırmalara əsasən, Sarıtəpədə yaşayış son tunc dövründən başlayaraq e.ə. I minilliyə qədər davam etmişdir. Yaşayış yerində dini ayinlərin icrası üçün məbəd inşa edilmişdir. Məbədin otaqlarının birinin döşəməsinə 1 m hündürlüyü olan 15 küp basdırılmışdır, onlarda taxıl, üzüm və ərik tumları aşkarlanıb. Məbədin ətrafında tikilmiş evlərdən birinin uzunluğu 7,5 m, eni 5 m-dir (ümumi 37,5 m²). Evin mətbəxi yaşayış hissəsindən möhrə divarla ayrılmış, dairəvi formalı gil ocaqla təchiz olunmuşdur. Ərazidə yanğın və dağıntı izləri də qeydə alınmışdır. Sarıtəpədən xeyli miqdarda dördkünc və dairəvi formalı möhürlər də tapılmışdır. Möhürlərin işlək üzündə sadə və mürəkkəb motivdə günəş simvolu olan çərxi-fələk (svastika) nişanları təsvir olunmuşdur. Qazıntılar zamanı məişətdə işlədilən daş və sümük alətlər, gildən hazırlanmış heyvan başlarının fiqurları, tuncdan hazırlanmış Cənubi Qafqaz tipli ox ucluqları, at fiquru formasında asma və digər əşyalar tapılmışdır.		Qazax şəhəri	^[10]^[11]
6	1233	Qiyaməttəpə yaşayış yeri	Eneolit dövrü			Qazax konserv zavodunun yanında
7	1234	Yaşayış yeri	İlk orta əsrlər			Qazax rayonu, Abasbəyli kəndindən 400 m aralı
8	1235	Yataq yeri yaşayış məskəni	Daş dövrü			Qazax rayonu, Acıdərə ərazisində
9	1236	Atəşpərəstlər daxması	e.ə. VI əsr			Qazax rayonu, Xanlıqlar və Köçəsgər kəndləri arasında
10	1237	Qazaxbəyli qəbiristanlığı	e.ə. VII–VI əsrlər			Qazax rayonu, Qazaxbəyli kəndi
11	1238	Qazaxbəyli kurqanı	Son tunc dövrü			Qazax rayonu, Qazaxbəyli kəndi
12	1239	Kurqanlar (5 ədəd)	Tunc dövrü			Qazax rayonu, Aslanbəyli kəndinə gedən yolun sol tərəfində
13	1240	Börgin Ağzı yaşayış yeri	Son tunc dövrü		41°06′45″ şm. e. 45°08′09″ ş. u.^HGYO	Qazax rayonu, Daş Salahlı kəndindən Aslanbəyli kəndinə gedən yolun 500 m qərbində	^[5]
14	1241	Daş Salahlı kurqanı	Son tunc – ilk dəmir dövrü			Qazax rayonu, Daş Salahlı kəndinin girəcəyində sağ tərəfdə
15	1242	Qanlı töyrə yaşayış yeri	Eneolit dövrü			Qazax–Tbilisi yolundan 500 m aralı
16	1243	Rus təpəsi yaşayış yeri	Son tunc, dəmir dövrü			Qazax–Əskipara şose yolunun Qazax–Daş Salahlı dəmir yolu ilə kəsişdiyi yerdə
17	1244	Göl yeri yaşayış yeri	Son tunc, dəmir dövrü			Qazax rayonu, Daş Salahlı və Qazaxbəyli kəndləri arasında
18	1245	Boztəpə yaşayış yeri	Son tunc dövrü			Qazax rayonu, Daş Salahlı kəndindən 1 km şərqdə
19	1246	Bərkin ağzı kurqanları	Tunc dövrü			Qazax rayonu, Daş Salahlı kəndi, "Bərkin ağzı" ərazisində
20	1247	Daşlı çökək yaşayış yeri	Tunc dövrü			Qazax rayonu, Daş Salahlı kəndi, "Daşlı çökək" ərazisində
21	1248	Daşlı çökək kurqanları (6 ədəd)	Tunc dövrü			Qazax rayonu, Daş Salahlı kəndi, "Daşlı çökək" ərazisində
22	1249	Yovşanlıtəpə kurqanları (8 ədəd)	Tunc dövrü			Qazax rayonu, Daş Salahlı kəndi, "Daşlı çökək" ərazisindən şərqdə
23	1250	Ağdərə kurqanları (2 ədəd)	Tunc dövrü			Qazax rayonu, Daş Salahlı kəndi, "Daşlı çökək" ərazisindən qərbdə, yolun kənarında
24	1251	Kurqanlar (3 ədəd)	Tunc dövrü			Qazax rayonu, Daş Salahlı kəndi, "Mərdanlı dam yeri" ərazisində
25	1252	Çoban Qurban oğlu kurqanı	Tunc dövrü			Qazax rayonu, Daş Salahlı kəndi, "Xəzallının ağzı" ərazisində
26	1253	Kurqanlar	Tunc dövrü			Qazax rayonu, Daş Salahlı kəndi, Dəlləkli qəbiristanlığından cənub tərəfdə
27	1254	Süni mağaralar (10-a qədər)	İlk orta əsrlər			Qazax rayonu, Daş Salahlı kəndi, Avey məbədindən cənub və qərb tərəfdə
28	1255	Su hovuzu	İlk orta əsrlər			Qazax rayonu, Daş Salahlı kəndi, Avey məbədindən 150–200 m qərb tərəfdə
29	1256	Xal-xal şəhərinin yeri	Antik dövr və ilk orta əsrlər			Qazax rayonu, Daş Salahlı kəndi, Avey dağında Şiş qaya ətrafında
30	1257	Narın qalası	Antik dövr və ilk orta əsrlər			Qazax rayonu, Daş Salahlı kəndi, Avey dağında Şiş qaya və Qızıl qaya arasında
31	1258	Alban bütpərəst məbədi	Antik dövr			Qazax rayonu, Daş Salahlı kəndi, Avey dağında Şiş qayada
32	1259	Qaya kəsavarı yalaqlar	Antik dövr			Qazax rayonu, Daş Salahlı kəndi, Avey dağında Qızıl qayada
33	1260	Daş su anbarı (2 ədəd)	Antik dövr			Qazax rayonu, Daş Salahlı kəndi, Avey dağında Şiş qayanın cənub-şərq və şimal-qərb tərəfində
34	1261	Su hovuzu	Antik dövr			Qazax rayonu, Daş Salahlı kəndi, Avey dağında Qızıl qayanın başında
35	1262	Yel dəyirmanı tikilisinin qalıqları	Antik dövr, orta əsrlər			Qazax rayonu, Daş Salahlı kəndi, Avey dağında Qızıl qayanın başında
36	1263	Qollu qaya qalaçası	Orta əsrlər			Qazax rayonu, Daş Salahlı kəndi, Avey dağında Qollu qayanın üstündə
37	1264	Rza çal yaşayış yeri və qəbiristanlıq	Son tunc – dəmir dövrü			Qazax rayonu, Daş Salahlı kəndi, Avey dağında
38	1265	Gavur qəbiristanlığı	Antik dövr – orta əsrlər			Qazax rayonu, Daş Salahlı kəndi, Avey dağında, Xal-xal şəhərinin qərb tərəfində
39	1266	Damcılı məbədi (Süni mağarası)	Antik dövr			Qazax rayonu, Daş Salahlı kəndi, Avey dağında, Damcılı bulağın üstündə
40	1267	Koroğlu məbədi	IV–V əsrlər			Qazax rayonu, Daş Salahlı kəndi, Avey dağında, Qara bulaqdan 300–500 m şimalda
41	1268	Gümbültülütəpə yaşayış yeri	İlk dəmir dövrü, orta əsrlər			Qazax rayonu, Orta Salahlı kəndi, Kür çayının sahilində
42	1269	Dəmirçilər yaşayış yeri	İlk orta əsrlər			Qazax rayonu, Dəmirçilər kəndi, Kür çayının sol sahilində
43	1270	Çaxmaqlı düşərgəsi	Paleolit dövrü			Qazax rayonu, Birinci Şıxlı kəndindən cənub-şərqdə
44	1271	Hunan qalası	İlk orta əsrlər			Qazax rayonu, Birinci Şıxlı kəndi, Kür və Xram çayının qovuşuğunda
45	1272	Köhnə qəbiristanlıq	Dəmir dövrü			Qazax rayonu, Hüseynbəyli kəndi, qravi karxanası açılmış təpədə
46	1273	Şomutəpə yaşayış yeri	İlk tunc – dəmir dövrü			Qazax rayonu, Kosalar kəndi
47	1274	Xırmantəpə yaşayış yeri	Son tunc – dəmir dövrü			Qazax rayonu, Çaylı kəndi, Qazax–Aşağı Əskipara kəndi yolunda
48	1275	Böyük təpə yaşayış yeri	Tunc – dəmir dövrü			Qazax rayonu, Çaylı kəndi yaxınlığında
49	1276	Çaxmaqlıtəpə	Tunc – dəmir dövrü			Qazax rayonu, Çaylı kəndi yaxınlığında
50	1277	Alban məbədinin qalıqları	İlk orta əsrlər			Qazax rayonu, Kəmərli kəndi
51	1278	Yeraltı yol	XIV əsr			Qazax rayonu, Yuxarı Əskipara kəndi
52	1279	Yeraltı su kəməri				Qazax rayonu, Yuxarı Əskipara kəndi

Yerli əhəmiyyətli daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələri

redaktə

№	İnventar №	Adı	Aid olduğu dövr	Məlumat	Koordinatlar	Yeri	İstinadlar
Memarlıq abidələri
1	4499	Qazax Müəllimlər Seminariyasının binası	XX əsr			Qazax şəhəri, Azadlıq prospekti
2	4500	Yaşayış evi	XX əsr			Qazax şəhəri, Bakı küçəsi, 70
3	4501	Yaşayış evi	XX əsr			Qazax şəhəri, Vaqif küçəsi, 1
4	4502	Yaşayış evi	XX əsr			Qazax şəhəri, Şamoy Çobanov küçəsi, 14
5	4503	Yaşayış evi	XX əsr			Qazax şəhəri, Şamoy Çobanov küçəsi, 16	^[3]
6	4504	Yaşayış evi	XX əsr			Qazax şəhəri, Sabir küçəsi, 84
7	4505	Yaşayış evi	XX əsr			Qazax şəhəri, Sabir küçəsi, 86
8	4506	Yaşayış evi	XX əsr			Qazax şəhəri, Sabir küçəsi, 88
9	4507	Yaşayış evi	XX əsr			Qazax şəhəri, Sabir küçəsi, 103
10	4508	Yaşayış evi	XX əsr			Qazax şəhəri, Səməd Vurğun küçəsi, 54
11	4509	İsrafil Ağanın yaşayış evi	XIX əsr	100 metr yüksəklikdə tikilib. İlk vaxtlar dövrün tanınmış xeyriyyəçilərindən İsrafil ağa Kərbəlayevin evi olmuşdur. Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra tikilidən tibb məntəqəsi, kitabxana, klub kimi istifadə olunub. 4 tərəfində pəncərələr olan 200 kvadratmetrlik evdir. Ev 3 otaq və 2 eyvandan ibarətdir. Tikintisində yumurta sarısı, gil qatı, kərpic, çay daşları, kirəc və əhəng suyu istifadə olunub.	41°12′49″ şm. e. 45°27′39″ ş. u.^HGYO	Qazax şəhəri, Bayramov küçəsi, 15	^[12]^[13]
12	4510	Hacı Əfəndinin yaşayış evi	XIX əsr			Qazax rayonu, Aslanbəyli kəndi
13	4511	Damcılı bulağı	XIX əsr	Təbii çatlardan süzülən su damcılarına görə belə adlandırılmışdır. Dəniz səviyyəsindən hündürlüyü 900 metr olan nəhəng qayalardan soyuq və duru su damcı-damcı süzülərək, aşağıdakı ovucda yığılır. Bu sudan yerli kənd camaatı və turistlər istifadə edirlər.	41°49′50″ şm. e. 45°08′08″ ş. u.^HGYO	Qazax rayonu, Daş Salahlı kəndi, Avey dağının aşağısında	^[5]
14	4512	Türbə	XIX əsr			Qazax şəhəri, qəbiristanlıqda
15	4513	Cümə məscidi	1901-ci il (1899-cu il)	Tikilmə tarixi və tikdirəni ilə bağlı müxtəlif fərziyyələr mövcuddur. Sovet dövründə cümə məscidi qorunaraq yeməkxana, anbar, əczaxana və kitabxana kimi fəaliyyət göstərib. 1990-cı ildə dövlət tərəfindən təmir-bərpa edilərək yenidən istifadəyə verilib. Məscidin binası qırmızı kərpicdən tikilib. Qoşa minarənin qülləsi dəmir təbəqə ilə işlənib. Minarələrin hündürlüyü 18 metr, günbəzin diametri 13 metrdir. Binanın 3 girişi və 12 pəncərəsi var.		Qazax şəhəri, Şəhidlər Xiyabanı küçəsi 15, İsrafil ağa hamamı ilə üzbəüz	^[14]
16	4514	İsrafil Ağanın hamamı (Qoşa günbəzli hamam)	XIX əsr	Qazax şəhərin mərkəzində, məscidin qarşısında yerləşir. Hamam Qıraq Kəsəmən kəndinin sakini, Qazax mahalında tanınmış sahibkar İsrafil Ağa Kərbəlayev XIX əsrin axırlarında tikdirmişdir, bu səbəbdən hamam onun adını daşıyır. Abidə memar Müzəffər Hüseynovun layihəsi əsasında inşa olunmuşdur. Qırmızı kərpicdən kirəclə hörülüb. Hamamın ümumi zalı, otaqları, hovuzu və çayxanası var. Ölçüləri 30x20 metrdir. Hamamın plan quruluşu iki hissəyə bölünür: ənənəvi Azərbaycan və Şərq hamamlarına xas olan dəhliz ilə birləşən iki günbəzli hissə və kabinələrdən ibarət hissə. Hamamın küçəyə çıxan hissəsində kiçik dükanlar yerləşir.	41°05′35″ şm. e. 45°21′36″ ş. u.^HGYO	Qazax şəhəri	^[15]
17	4515	Türbə	XIX əsr			Qazax şəhəri
18	4516	Aşağı türbə	XIX əsr			Qazax şəhəri
19	4517	Türbə kompleksi (8 türbə)	XIX əsr			Ağstafa rayonu, Poylu kəndi
20	4518	Qüllə	XVII əsr			Qazax rayonu, Yuxarı Əskipara kəndi
21	4519	Qatır körpüsü	XII–XIII əsr			Qazax rayonu, Yuxarı Əskipara kəndi
22	4520	Qızıl Hacılı körpüsü				Qazax rayonu, Yuxarı Əskipara kəndi
23	4521	Kazım körpüsü				Qazax rayonu, Yuxarı Əskipara kəndi
24	4522	Qulucanlı körpüsü				Qazax rayonu, Yuxarı Əskipara kəndi
25	4523	Hamam qalıqları				Qazax rayonu, Yuxarı Əskipara kəndi
26	4524	Koroğlu qalası qülləsi				Qazax rayonu, Yuxarı Əskipara kəndi
27	4525	Türbə				Qazax rayonu, Yuxarı Əskipara kəndi
28	4526	Türbə	XIX əsr			Qazax rayonu, Xanlıqlar kənd qəbiristanlığında
29	4527	Türbə	XIX əsr			Qazax rayonu, Birinci Şıxlı kəndi
30	4528	Türbə	XIX əsr			Qazax rayonu, Birinci Şıxlı kənd qəbiristanlığı
31	4529	Türbə	1842-ci il			Qazax rayonu, Birinci Şıxlı kənd qəbiristanlığı
32	4530	Türbə	XIX əsr			Qazax rayonu, İkinci Şıxlı kəndi
33	4531	Dini tikili kompleski	XIX əsr			Qazax rayonu, Salahlı kəndi
34	4532	Dəyirman				Qazax rayonu, Aşağı Əskipara kəndi
35	4533	Kilsə				Qazax rayonu, Aşağı Əskipara kəndi
36	4534	Göyəzən qalası	XIV əsr		41°31′10″ şm. e. 45°06′56″ ş. u.^HGYO	Qazax rayonu, Alpout kəndi, Göyəzən dağı ətrafında	^[5]
37	4535	Aslanbəyli məscidi (Hacı Mahmud Əfəndi məscidi)	1909-cu il			Qazax rayonu, Aslanbəyli kəndi
38	4536	Hacı Mahmud Əfəndi türbəsi	XIX əsr			Qazax rayonu, Aslanbəyli kəndi
39	4537	Türbə	1904-cü il			Qazax rayonu, Aslanbəyli kəndi
40	4538	Karvansara	XIX əsr			Qazax rayonu, Aslanbəyli kəndi
41	4539	Qatır körpüsü				Qazax rayonu, Məzəm kəndi
Bağ-park, monumental və xatirə abidələri
42	5649	Molla Pənah Vaqifin heykəli				Qazax şəhəri, Sabir küçəsi, 11
43	5650	Molla Pənah Vaqif və Molla Vəli Vidadinin xatirə muzeyi				Qazax şəhəri, Sabir küçəsi, 60
44	5651	Səməd Vurğunun heykəli				Qazax şəhəri, Mərkəzi meydan
45	5652	Səməd Vurğunun poeziya evi				Qazax rayonu, Yuxarı Salahlı kəndi
46	5653	Molla Vəli Vidadinin qəbirüstü abidəsi				Qazax rayonu, Birinci Şıxlı kənd qəbiristanlığı
47	5654	Böyük Vətən müharibəsində həlak olmuş həmvətənlərimizin xatirə abidəsi				Qazax şəhəri, Nərimanov küçəsi, 5
Arxeoloji abidələr
48	5847	Yaşayış yeri	Orta əsrlər			Qazax rayonu, Xanlıqlar kəndi
49	5848	Eşəktəpə yaşayış yeri	Orta əsrlər			Qazax rayonu, Qazaxbəyli kəndi
50	5849	Bağça qəbiristanlığı	Son orta əsrlər			Qazax rayonu, Daş Salahlı kəndi, Qara su çayının sahilində
51	5850	Haqverdi Ağa körpüsü (Çaylı körpüsü)	XIX əsr			Qazax rayonu, Daş Salahlı kəndi, Qara su çayının üzərində
52	5851	Qədir körpüsü	XIX əsrin sonu			Qazax rayonu, Daş Salahlı kəndi, Qara su çayının üzərində
53	5852	Şəhərgah	Orta əsrlər			Qazax rayonu, Yuxarı Əskipara kəndi
Dekorativ-tətbiqi sənət nümunələri (Xalq daş-heykəltəraş abidələri)
54	6155	Daş qoç fiquru				Qazax rayonu, Daş Salahlı kənd qəbiristanlığı
55	6156	Daş qoç fiquru				Qazax rayonu, Daş Salahlı kənd qəbiristanlığı
56	6157	Sənduqə				Qazax rayonu, Daş Salahlı kənd qəbiristanlığı
57	6158	Sənduqə				Qazax rayonu, Daş Salahlı kənd qəbiristanlığı
58	6159	Sənduqə				Qazax rayonu, Daş Salahlı kənd qəbiristanlığı

İstinadlar

redaktə

↑ "Azərbaycan Respublikası ərazisində dövlət mühafizəsinə götürülmüş daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin əhəmiyyət dərəcələrinə görə bölgüsünün təsdiq edilməsi haqqında AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI NAZİRLƏR KABİNETİNİN QƏRARI". e-qanun.az. 2 avqust 2001-ci il. 2022-08-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-05-06.
↑ "Avey Qoruq". "Avey" Dövlət Tarix-Mədəniyyət Qoruğu. İstifadə tarixi: 1 may 2025.
↑ ¹ ² ""Azərbaycan Respublikası ərazisində dövlət mühafizəsinə götürülmüş daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin əhəmiyyət dərəcələrinə görə bölgüsünün təsdiq edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2001-ci il 2 avqust tarixli 132 nömrəli qərarında dəyişiklik edilməsi barədə AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI NAZİRLƏR KABİNETİNİN QƏRARI". e-qanun.az (az.). 11 may 2018-ci il. 17 March 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 May 2025.
↑ "Sınıq-körpü". Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. 1 June 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 may 2025.
↑ ¹ ² ³ ⁴ ""Avey" Dövlət Tarix-Mədəniyyət Qoruğu". Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. İstifadə tarixi: 1 may 2025.
↑ "Babadərviş yaşayış yeri". gomap.az (az.). 26 May 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 May 2025.
↑ Nasibov, Faig. "Baba-Dərviş yaşayış məskəni". qazax.net (az.). 10 May 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 May 2025.
↑ "Didivan qülləsi". irs.gov.az (az.). İstifadə tarixi: 26 May 2025.
↑ "Alban məbədi". Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. 1 June 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 may 2025.
↑ "Tarixə işıq salan qədim yaşayış məskənləri". www.anl.az. 23 May 2012. səh. 14. 2018-08-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-05-28.
↑ Həşimova, Selcan. "Azərbaycanın tunc dövr şəhərlərinin inşaat xüsusiyyətləri" (PDF) (az.). Noyabr-Dekabr 2023. doi:10.30546/3006-0346.2023.6.78.72. İstifadə tarixi: 28 May 2025.
↑ "Min evli Kəsəmən və İsrafil Ağanın evi". azertag.az (az.). 10.10.2019. İstifadə tarixi: 28 may 2025.
↑ Məqsəd Rəhimov. "İsrafil Ağanın viran qalmış evi". Bizim.Media (az.). 09.02.2023. İstifadə tarixi: 28 may 2025.
↑ "Qazax şəhəri Cümə məscidi". sirat.az. 15/12/2021. İstifadə tarixi: 2025-06-01.
↑ "İsrafil ağanın hamamı". gomap.az. 2025-05-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-05-28.

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/?q=Qazax_rayonunun_tarix-memarlıq_abidələrinin_siyahısı&oldid=8164280"